September 2021
Deze maand zetten we twee items in de kijker die na de Bevrijding werden achtergelaten op een hoeve in Balen-Kerkhoven, vlak tegen de grens met de gemeente Leopoldsburg. Concreet gaat het om een Engelse munitiekist en helm die sinds september 1944 in Balen bleven...
Een Britse helm... met 'iets' extra
De helm, die samen met de houten munitiekist werd teruggevonden, is een typische Engelse MKII helm, het standaard hoofddeksel voor alle Tommy’s op het Europese strijdtoneel. De MKII werd hoofdzakelijk toebedeeld aan infanterie-eenheden.
Hoewel deze helm en het camouflagenetje standaard uitrustingsstukken zijn, heeft dit exemplaar iets speciaals... Volgens mondelinge overlevering werd de getoonde helm door lokale kinderen 'versierd' als teken van dankbaarheid voor hun Bevrijders. De rode en witte versieringen zijn tot op de dag van vandaag nog steeds zichtbaar onder het camouflagenetje.
De helm, die samen met de houten munitiekist werd teruggevonden, is een typische Engelse MKII helm, het standaard hoofddeksel voor alle Tommy’s op het Europese strijdtoneel. De MKII werd hoofdzakelijk toebedeeld aan infanterie-eenheden.
Hoewel deze helm en het camouflagenetje standaard uitrustingsstukken zijn, heeft dit exemplaar iets speciaals... Volgens mondelinge overlevering werd de getoonde helm door lokale kinderen 'versierd' als teken van dankbaarheid voor hun Bevrijders. De rode en witte versieringen zijn tot op de dag van vandaag nog steeds zichtbaar onder het camouflagenetje.
Een kist voor 'tanks'...
De houten kist is een verpakkings- en transportkoffer voor 4 tankpatronen van het type 'MK5 Smoke' ofwel ‘Mark V rookgranaten’. De inhoud van de kist werd gebruikt door tankeenheden om een rookgordijn op te werpen en het zicht van de vijand te belemmeren. De zijkant van de houten kist bevat de volgende tekst: 4 Cartridges – 75mm Smoke MK5 – For tank only. De verpakking werd gemaakt in 1943 en is van Canadese oorsprong. In februari 1944 werd deze kist opnieuw van inhoud voorzien en kreeg deze een extra verflaagje. Gezien het kaliber (75mm) en de plaats waar de kist werd achtergelaten, is de kist meer dan waarschijnlijk afkomstig van een Sherman tank.
Hoewel het gevaarte van oorsprong Amerikaans was, werd de Sherman massaal ingezet door de Britten tijdens de Bevrijdingsgevechten in Noord-Europa. Deze voertuigen trokken in September 1944, vanuit de Bruggenhoofden bij Beringen en Geel, dan ook in groten getale door onze streek. In de dagen vóór de bevrijding van Balen waren verschillende Armoured of pantsereenheden – met Shermans – aan de gemeentegrenzen Leopoldsburg-Balen en Oostham-Olmen aanwezig, zoals de Guards Armoured Division, 11th Armoured Division en de 8th Independent Armoured Brigade.
Vooral de kleinere ‘gepantserde’ brigades en groepen van die eerste en laatste divisie speelden een belangrijke rol in de hevige bevrijdingsgevechten aan de rand van de toenmalige gemeenten Balen en Olmen. Naast de Divisional Troops bestond de Guards Armoured Division uit twee gepantserde brigades: de 5th Guard Armoured Brigade, met daaronder een Grenadier Guards Group en Coldstream Guards Group, en ook de 32nd Guards Brigade, met daaronder een Irish Guards Group en Welch Guards Group.
Van de 8th Independent Armoured Brigade waren vooral de 4th/7th Royal Dragoon Guards (RDG) en 13th/18th Royal Hussars (RH) actief nabij Balen. Ook de First Belgian Brigade – beter gekend als Brigade Piron – was toegevoegd aan de 8th Independent Armoured Brigade en had een eigen Armoured Car Squadron. De Belgische soldaten van de Brigade Piron speelden een aanzienlijke rol tijdens de gevechten tussen 11-14 september nabij Schoorheide en Kerkhoven en bevrijdden op 14 september 1944 en de dagen erna verschillende gehuchten van Balen zoals Schoorheide, Schoor, maar ook Wezel.
De houten kist is een verpakkings- en transportkoffer voor 4 tankpatronen van het type 'MK5 Smoke' ofwel ‘Mark V rookgranaten’. De inhoud van de kist werd gebruikt door tankeenheden om een rookgordijn op te werpen en het zicht van de vijand te belemmeren. De zijkant van de houten kist bevat de volgende tekst: 4 Cartridges – 75mm Smoke MK5 – For tank only. De verpakking werd gemaakt in 1943 en is van Canadese oorsprong. In februari 1944 werd deze kist opnieuw van inhoud voorzien en kreeg deze een extra verflaagje. Gezien het kaliber (75mm) en de plaats waar de kist werd achtergelaten, is de kist meer dan waarschijnlijk afkomstig van een Sherman tank.
Hoewel het gevaarte van oorsprong Amerikaans was, werd de Sherman massaal ingezet door de Britten tijdens de Bevrijdingsgevechten in Noord-Europa. Deze voertuigen trokken in September 1944, vanuit de Bruggenhoofden bij Beringen en Geel, dan ook in groten getale door onze streek. In de dagen vóór de bevrijding van Balen waren verschillende Armoured of pantsereenheden – met Shermans – aan de gemeentegrenzen Leopoldsburg-Balen en Oostham-Olmen aanwezig, zoals de Guards Armoured Division, 11th Armoured Division en de 8th Independent Armoured Brigade.
Vooral de kleinere ‘gepantserde’ brigades en groepen van die eerste en laatste divisie speelden een belangrijke rol in de hevige bevrijdingsgevechten aan de rand van de toenmalige gemeenten Balen en Olmen. Naast de Divisional Troops bestond de Guards Armoured Division uit twee gepantserde brigades: de 5th Guard Armoured Brigade, met daaronder een Grenadier Guards Group en Coldstream Guards Group, en ook de 32nd Guards Brigade, met daaronder een Irish Guards Group en Welch Guards Group.
Van de 8th Independent Armoured Brigade waren vooral de 4th/7th Royal Dragoon Guards (RDG) en 13th/18th Royal Hussars (RH) actief nabij Balen. Ook de First Belgian Brigade – beter gekend als Brigade Piron – was toegevoegd aan de 8th Independent Armoured Brigade en had een eigen Armoured Car Squadron. De Belgische soldaten van de Brigade Piron speelden een aanzienlijke rol tijdens de gevechten tussen 11-14 september nabij Schoorheide en Kerkhoven en bevrijdden op 14 september 1944 en de dagen erna verschillende gehuchten van Balen zoals Schoorheide, Schoor, maar ook Wezel.
Door het relatief compacte gestalte van de Shermantanks, was het voertuig tamelijk hoog en kwetsbaar aan de flanken. Een ideaal doelwit voor de Duitse pantserjagers dus… Tijdens de septemberdagen botsten de Britse Armoured eenheden in de regio van het Albertkanaal op de aanwezigheid van de Schwere Heeres Panzerjager–Abteilung 559 (Pz.Jg.Abt.559) met enkele felle confrontaties als gevolg. De 1. Kompanie van Pz.Jg.Abt.559 lag op 9 en 10 september 1944 bovendien met enkele Jagdpanthers in reserve te Balen-Rosselaar, vlakbij het hoofdkwartier van Generaal Chill.
Ondanks de nadelen had de Sherman echter ook heel wat voordelen. Het voertuig kon massaal worden geproduceerd, onderdelen waren uitwisselbaar en makkelijk te vervangen én daardoor bleef het ook één van de meest ingezette tanks tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat nam echter niet weg dat menig tankcrew ten prooi viel aan Duits geschut en daardoor de onfortuinlijke bijnaam ‘Tommy Cooker’ meekreeg… Vanaf 1944 ontwikkelden de Britten een aangepaste versie van de Amerikaanse M4 Shermantank, omdat die niet was opgewassen tegen de Duitse Tiger I tanks. Zo werd er o.a. een krachtiger 17-ponder kanon in de tankkoepel geplaatst en werd de bepantsering verbeterd. Deze aangepaste tank kreeg de bijnaam ‘Firefly’. Tijdens de bevrijdingsgevechten nabij Balen werden zowel de standaard Shermans - met 75mm kanon – en de Firefly – met 17-ponder kanon – ingezet.
Ondanks de nadelen had de Sherman echter ook heel wat voordelen. Het voertuig kon massaal worden geproduceerd, onderdelen waren uitwisselbaar en makkelijk te vervangen én daardoor bleef het ook één van de meest ingezette tanks tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat nam echter niet weg dat menig tankcrew ten prooi viel aan Duits geschut en daardoor de onfortuinlijke bijnaam ‘Tommy Cooker’ meekreeg… Vanaf 1944 ontwikkelden de Britten een aangepaste versie van de Amerikaanse M4 Shermantank, omdat die niet was opgewassen tegen de Duitse Tiger I tanks. Zo werd er o.a. een krachtiger 17-ponder kanon in de tankkoepel geplaatst en werd de bepantsering verbeterd. Deze aangepaste tank kreeg de bijnaam ‘Firefly’. Tijdens de bevrijdingsgevechten nabij Balen werden zowel de standaard Shermans - met 75mm kanon – en de Firefly – met 17-ponder kanon – ingezet.
We will remember them…
De inzet van al dit ‘zware materieel’ had helaas ook een grote impact op de menselijke tol… Tijdens de bevrijdingsgevechten vanuit het 'Bruggenhoofd Beringen' vielen langs geallieerde zijde een twintigtal personen uit de Armoured Divisions en Brigades te betreuren op het grondgebied van Beringen, Beverlo, Leopoldsburg, Heppen en Oostham. De slachtoffers die vielen binnen andere eenheden (zoals o.a. de infanterie en artillerie) worden hierbij buiten beschouwing gelaten. Ze kregen bijna allemaal een laatste rustplaats op Leopoldsburg War Cemetery. Twee van hen rusten op de Gemeentelijke Begraafplaats van Beverlo.
Daarnaast kwamen ook twee soldaten van het Belgian Armoured Car Squadron om tijdens de gevechten aan de grens met Balen. Zij kregen aanvankelijk een laatste rustplaats te Leopoldsburg, waarvan nog steeds één slachtoffer ligt begraven op de Belgische Militaire Begraafplaats van Leopoldsburg. Hun verhaal kan gelezen worden in het Object van de Maand September 2016.
Ook langs Duitse zijde raakte een onbekend bemanningslid dodelijk gewond bij de vernietiging van het Sturmgeschutz van Luitenant Franz Kopka nabij Oostham. Die persoon zou zou thans begraven liggen te Lommel.
They shall grow not old, as we that are left grow old...
Age shall not weary them, nor the years condemn.
At the going down of the sun and in the morning...
We will remember them.
De inzet van al dit ‘zware materieel’ had helaas ook een grote impact op de menselijke tol… Tijdens de bevrijdingsgevechten vanuit het 'Bruggenhoofd Beringen' vielen langs geallieerde zijde een twintigtal personen uit de Armoured Divisions en Brigades te betreuren op het grondgebied van Beringen, Beverlo, Leopoldsburg, Heppen en Oostham. De slachtoffers die vielen binnen andere eenheden (zoals o.a. de infanterie en artillerie) worden hierbij buiten beschouwing gelaten. Ze kregen bijna allemaal een laatste rustplaats op Leopoldsburg War Cemetery. Twee van hen rusten op de Gemeentelijke Begraafplaats van Beverlo.
Daarnaast kwamen ook twee soldaten van het Belgian Armoured Car Squadron om tijdens de gevechten aan de grens met Balen. Zij kregen aanvankelijk een laatste rustplaats te Leopoldsburg, waarvan nog steeds één slachtoffer ligt begraven op de Belgische Militaire Begraafplaats van Leopoldsburg. Hun verhaal kan gelezen worden in het Object van de Maand September 2016.
Ook langs Duitse zijde raakte een onbekend bemanningslid dodelijk gewond bij de vernietiging van het Sturmgeschutz van Luitenant Franz Kopka nabij Oostham. Die persoon zou zou thans begraven liggen te Lommel.
They shall grow not old, as we that are left grow old...
Age shall not weary them, nor the years condemn.
At the going down of the sun and in the morning...
We will remember them.
Dankwoord
Met expliciete dank aan de Familie Verpoorten uit Lommel-Kerkhoven voor de handgift van deze materialen.
Bronnen
Archief- en Documentatie Werkgroep Balen Bevrijd.
BRADLEY, M., British web equipment of the Two World Wars, 2005.
BRADLEY, M. en CHAPPELL, M., The British Army 1939-45, 2002.
Commonwealth War Graves Commission, (https://www.cwgc.org).
DIDDEN, J., Fighting Spirit, 2012.
DIERCKX, B en VANLEEUWEN, T., 'Bevrijdingsverhalen uit Balen', Jaarboek Erfgoed Balen, 15 (2016), 23-41.
Memoires Brigade Piron, België Veldtocht 1944, Deel 7, 1944.
RYMEN, C., De Bevrijding van Ham, September 1944, Ham, 1995.
LOUCHE, M., De Bevrijding van Heppen en Leopoldsburg, Leopoldsburg, 2010.
Met expliciete dank aan de Familie Verpoorten uit Lommel-Kerkhoven voor de handgift van deze materialen.
Bronnen
Archief- en Documentatie Werkgroep Balen Bevrijd.
BRADLEY, M., British web equipment of the Two World Wars, 2005.
BRADLEY, M. en CHAPPELL, M., The British Army 1939-45, 2002.
Commonwealth War Graves Commission, (https://www.cwgc.org).
DIDDEN, J., Fighting Spirit, 2012.
DIERCKX, B en VANLEEUWEN, T., 'Bevrijdingsverhalen uit Balen', Jaarboek Erfgoed Balen, 15 (2016), 23-41.
Memoires Brigade Piron, België Veldtocht 1944, Deel 7, 1944.
RYMEN, C., De Bevrijding van Ham, September 1944, Ham, 1995.
LOUCHE, M., De Bevrijding van Heppen en Leopoldsburg, Leopoldsburg, 2010.