Mei 2022
Deze maand zetten we enkele bijzondere én unieke stukken in de kijker die de aanwezigheid illustreren van een héél beruchte Duitse SS-eenheid die tijdens de bezetting in én rond Balen aanwezig was... Het gaat om enkele voertuig-nummerplaten die recent werden teruggevonden in een houtbarak te Leopoldsburg en toebehoorden aan de zogenaamde 12. SS Panzer Division 'Hitlerjugend'.
De manschappen en onderdelen van deze specifieke eenheid zakten na de zomer van 1943 af naar de oefenterreinen van het Kamp van Beverlo en werden gedurende enkele maanden in de wijde omgeving rondom het kamp samengebracht voor hun finale gevechtsopleiding. Ook in Balen lagen SS-soldaten uit deze divisie - en dan vooral artilleristen uit het 12. SS Panzer Artillerie Regiment - ingekwartierd tussen november 1943 en april 1944. Nadien werden zij afgewisseld door de artilleristen van de 1. SS Division 'Leibstandarte Adolf Hitler', die ook zoals hun voorgangers gretig gebruik maakten van de Balense school- en huizeninfrastructuur.
De manschappen en onderdelen van deze specifieke eenheid zakten na de zomer van 1943 af naar de oefenterreinen van het Kamp van Beverlo en werden gedurende enkele maanden in de wijde omgeving rondom het kamp samengebracht voor hun finale gevechtsopleiding. Ook in Balen lagen SS-soldaten uit deze divisie - en dan vooral artilleristen uit het 12. SS Panzer Artillerie Regiment - ingekwartierd tussen november 1943 en april 1944. Nadien werden zij afgewisseld door de artilleristen van de 1. SS Division 'Leibstandarte Adolf Hitler', die ook zoals hun voorgangers gretig gebruik maakten van de Balense school- en huizeninfrastructuur.
Een beknopte historiek van de 12. SS Panzer Division 'Hitlerjugend'
De bewuste SS-pantserdivisie 'Hitlerjugend' had in oorsprong een zeer nauwe band met de gelijknamige jongerenorganisatie. De oprichting van een 'eigen' jongerendivisie - bij de jaarwisseling 1942-1943 - had dan ook als doel om rechtstreeks jonge rekruten vanuit de jeugdbeweging te laten doorstromen binnen de rangen van de Waffen-SS. Bij aanvang werd voor ogen gehouden dat alle mannelijke leden van de jongerenorganisatie uit het geboortejaar 1926 doorstroomden naar deze speciale SS-pantserdivisie. De jongelingen hadden immers een ideaal profiel. De Hitlerjugend was een grote bron van strijdbare jongens die fysiek fit en niet onbekend waren met paramilitaire disciplines. Bovendien groeiden de leden volledig op binnen het nationaalsocialistische regime en waren zij zeer loyaal ten aanzien van hun Führer, Adolf Hitler. Het waren bijgevolg dé meest fanatieke soldaten bij uitstek. Naast de opgelegde fysieke en ideologische voorwaarden, moesten de rekruten eveneens een zware basisopleiding volgen.
Op 1 mei 1943 gingen de opleidingen van start en meteen meldde een eerste groep van 8.000 Hitlerjugend-vrijwilligers zich voor de nieuwe divisie. Opmerkelijk is dat 2.000 rekruten van deze eerste lichting meteen werden doorverwezen voor een gespecialiseerde opleiding. Op 1 juli had de eerste lichting van 8.000 soldaten reeds een basisopleiding voltooid. Onmiddellijk daarna volgde een tweede lichting van 8.000 vrijwilligers, zodat tegen 1 september 1943 een volwaardige divisie van 16.000 soldaten was gevormd, die uiteindelijk de naam 12. SS Panzer Division 'Hitlerjugend' kreeg.
Na de zomer van 1943 was Duitsland reeds op verschillende fronten actief en had het ook enkele eerste, zware nederlagen geleden. De nood aan een nieuwe, gevechtsklare divisie was dan ook zeer hoog en acuut. De nieuwe rekruten moesten bijgevolg zo snel mogelijk gevechtservaring opdoen en daarbij kwamen de uitgestrekte oefenterreinen van het Kamp van Beverlo in het vizier.
Om de pasgevormde divisie ook enige slaagkansen te geven, werd het kader aangevuld met mentoren die reeds gevechtservaring hadden opgedaan. De jonge Hitlerjugend-rekruten werden bijgevolg vergezeld van veteranen, die veelal afkomstig waren uit de 1. SS Panzer Division - bijgenaamd 'Leibstandarte Adolf Hitler' - en reeds gehard waren door hun inzet aan het oostfront. Een klein percentage van Wehrmacht-officieren, die eerder leiders waren binnen de Hitlerjugend, werden eveneens overgeplaatst naar de nieuwe divisie.
De eerste divisiecommandant was de 34-jarige SS-Oberführer Fritz Witt. De focus van de trainingsperiode in en rond de oefenterreinen van Beverlo lag niet zozeer op de standaard voorgeschreven formaliteiten en driloefeningen. De veteranen van het oostfront leerden de jonge rekruten alles wat noodzakelijk was in reële gevechtssituaties. Praktijkgerichte lessen stonden voorop en krikten ook de moraal van de jonge rekruten enorm op, wat hen later tot zeer fanatieke en vastberaden frontsoldaten heeft gemaakt. Nadat de divisie op volle sterkte was en de trainingsperiode in het voorjaar van 1944 werd voltooid, werd de 12. SS Panzer Division overgeplaatst van het opleidingscentrum Beverlo naar Hasselt. Daar werd de eenheid in reserve gehouden om bij een verwachte invasie van de geallieerden te worden ingezet.
De bewuste SS-pantserdivisie 'Hitlerjugend' had in oorsprong een zeer nauwe band met de gelijknamige jongerenorganisatie. De oprichting van een 'eigen' jongerendivisie - bij de jaarwisseling 1942-1943 - had dan ook als doel om rechtstreeks jonge rekruten vanuit de jeugdbeweging te laten doorstromen binnen de rangen van de Waffen-SS. Bij aanvang werd voor ogen gehouden dat alle mannelijke leden van de jongerenorganisatie uit het geboortejaar 1926 doorstroomden naar deze speciale SS-pantserdivisie. De jongelingen hadden immers een ideaal profiel. De Hitlerjugend was een grote bron van strijdbare jongens die fysiek fit en niet onbekend waren met paramilitaire disciplines. Bovendien groeiden de leden volledig op binnen het nationaalsocialistische regime en waren zij zeer loyaal ten aanzien van hun Führer, Adolf Hitler. Het waren bijgevolg dé meest fanatieke soldaten bij uitstek. Naast de opgelegde fysieke en ideologische voorwaarden, moesten de rekruten eveneens een zware basisopleiding volgen.
Op 1 mei 1943 gingen de opleidingen van start en meteen meldde een eerste groep van 8.000 Hitlerjugend-vrijwilligers zich voor de nieuwe divisie. Opmerkelijk is dat 2.000 rekruten van deze eerste lichting meteen werden doorverwezen voor een gespecialiseerde opleiding. Op 1 juli had de eerste lichting van 8.000 soldaten reeds een basisopleiding voltooid. Onmiddellijk daarna volgde een tweede lichting van 8.000 vrijwilligers, zodat tegen 1 september 1943 een volwaardige divisie van 16.000 soldaten was gevormd, die uiteindelijk de naam 12. SS Panzer Division 'Hitlerjugend' kreeg.
Na de zomer van 1943 was Duitsland reeds op verschillende fronten actief en had het ook enkele eerste, zware nederlagen geleden. De nood aan een nieuwe, gevechtsklare divisie was dan ook zeer hoog en acuut. De nieuwe rekruten moesten bijgevolg zo snel mogelijk gevechtservaring opdoen en daarbij kwamen de uitgestrekte oefenterreinen van het Kamp van Beverlo in het vizier.
Om de pasgevormde divisie ook enige slaagkansen te geven, werd het kader aangevuld met mentoren die reeds gevechtservaring hadden opgedaan. De jonge Hitlerjugend-rekruten werden bijgevolg vergezeld van veteranen, die veelal afkomstig waren uit de 1. SS Panzer Division - bijgenaamd 'Leibstandarte Adolf Hitler' - en reeds gehard waren door hun inzet aan het oostfront. Een klein percentage van Wehrmacht-officieren, die eerder leiders waren binnen de Hitlerjugend, werden eveneens overgeplaatst naar de nieuwe divisie.
De eerste divisiecommandant was de 34-jarige SS-Oberführer Fritz Witt. De focus van de trainingsperiode in en rond de oefenterreinen van Beverlo lag niet zozeer op de standaard voorgeschreven formaliteiten en driloefeningen. De veteranen van het oostfront leerden de jonge rekruten alles wat noodzakelijk was in reële gevechtssituaties. Praktijkgerichte lessen stonden voorop en krikten ook de moraal van de jonge rekruten enorm op, wat hen later tot zeer fanatieke en vastberaden frontsoldaten heeft gemaakt. Nadat de divisie op volle sterkte was en de trainingsperiode in het voorjaar van 1944 werd voltooid, werd de 12. SS Panzer Division overgeplaatst van het opleidingscentrum Beverlo naar Hasselt. Daar werd de eenheid in reserve gehouden om bij een verwachte invasie van de geallieerden te worden ingezet.
Op 6 juni 1944, slechts enkele uren na de landing in Normandië, werd de Hitlerjugend-divisie bevolen zich te verplaatsen naar Caen, een Franse stad niet ver van de monding van de Orne. Tegen 22.00 bereikte de divisie reeds haar posities en werden de jonge rekruten meteen in de strijd geworpen. Tijdens de eerste maand aan het front, verloor de divisie zo'n 60 percent van haar effectieven. Ook commandant Fritz Witt kwam om het leven tijdens een bombardement en werd opgevolgd door de jongste commandant in het hele Duitse leger, Kurt Meyer.
Na de hevige strijd om Caen, dreigde ook de Hitlerjugend-divisie ingesloten te raken in de zogenaamde 'zak van Falaise'. Het merendeel van de Pantservoertuigen van de divisie, vele uitrustingsstukken en talrijke zware wapens waren verloren gegaan in Normandië. Maar ook op menselijk vlak lagen de verliezen enorm hoog. Tegen september 1944 bestond de divisie nog maar uit zo'n 1.500 tot 3.500 manschappen. Hoewel de overlevenden van de Hitlerjugend-divisie strijdbaar bleven, kon de divisie door de talrijke doden, gewonden en vermisten én de enorme materiële verliezen niet langer deelnemen aan de gevechten.
Het duurde nog tot december 1944 vooraleer de volledig gereorganiseerde divisie opnieuw aan de strijd kon deelnemen, tijdens het zogenaamde Ardennenoffensief. Daarna werd de eenheid naar Hongarije gestuurd, waar de manschappen moesten helpen bij de herovering van Boedapest. Op 8 mei 1945, bij de bevrijding van Europa, gaven ongeveer 10.000 overlevenden van de 12. SS Panzer Division 'Hitlerjugend' zich over aan de Amerikaanse 65th Infantry Division (7th Army) nabij Enns in Oostenrijk.
Na de hevige strijd om Caen, dreigde ook de Hitlerjugend-divisie ingesloten te raken in de zogenaamde 'zak van Falaise'. Het merendeel van de Pantservoertuigen van de divisie, vele uitrustingsstukken en talrijke zware wapens waren verloren gegaan in Normandië. Maar ook op menselijk vlak lagen de verliezen enorm hoog. Tegen september 1944 bestond de divisie nog maar uit zo'n 1.500 tot 3.500 manschappen. Hoewel de overlevenden van de Hitlerjugend-divisie strijdbaar bleven, kon de divisie door de talrijke doden, gewonden en vermisten én de enorme materiële verliezen niet langer deelnemen aan de gevechten.
Het duurde nog tot december 1944 vooraleer de volledig gereorganiseerde divisie opnieuw aan de strijd kon deelnemen, tijdens het zogenaamde Ardennenoffensief. Daarna werd de eenheid naar Hongarije gestuurd, waar de manschappen moesten helpen bij de herovering van Boedapest. Op 8 mei 1945, bij de bevrijding van Europa, gaven ongeveer 10.000 overlevenden van de 12. SS Panzer Division 'Hitlerjugend' zich over aan de Amerikaanse 65th Infantry Division (7th Army) nabij Enns in Oostenrijk.
SS-soldaten in 't dorp
De aanwezigheid van de nieuwe 12. SS Panzer Division in de wijde regio rondom de oefenterreinen in Leopoldsburg bleef ook niet onopgemerkt door de lokale weerstandsgroeperingen. Leden van de Belgisch Nationale Beweging (B.N.B.), maar ook de agenten van Inlichtingendienst 'Luc en Marc' rapporteerden vanaf augustus 1943 reeds de aanwezigheid van voertuigen, officieren en soldaten - met de inscriptie 'Adolf Hitler' onderaan de linkermouw van het uniform - in de directe omgeving van Turnhout en Leopoldsburg. De mannen uit de 'Leibstandarte' waren reeds naar de Kempen gestuurd om de opleiding van de nieuwe pantserdivisie 'Hitlerjugend' voor te bereiden.
Op het einde van augustus 1943 kregen ook de gemeentelijke autoriteiten van Mol de expliciete vraag om de inkwartiering van Duitse troepen voor te bereiden. Vanaf september 1943 arriveerden in het station van Mol niet alleen troepen, maar ook allerhande stukken 'veldgeschut' van verschillende kalibers. In het Molse dorpscentrum werd toen eveneens een hoofdkwartier gevestigd onder de naam 'Stab Schröder'. SS-Obersturmbannführer (majoor) Fritz Schröder was de commandant van het 12. SS Panzer Artillerie Regiment en vestigde zich tijdens de winter van 1943-1944 in het Huis Jacobs, op de hoek van de Graaf de Broquevillestraat en de Edmond Van Hoofstraat.
De samenstelling van het 12. SS Panzer Artillerie Regiment 'Hitlerjugend' zag er als volgt uit:
De aanwezigheid van de nieuwe 12. SS Panzer Division in de wijde regio rondom de oefenterreinen in Leopoldsburg bleef ook niet onopgemerkt door de lokale weerstandsgroeperingen. Leden van de Belgisch Nationale Beweging (B.N.B.), maar ook de agenten van Inlichtingendienst 'Luc en Marc' rapporteerden vanaf augustus 1943 reeds de aanwezigheid van voertuigen, officieren en soldaten - met de inscriptie 'Adolf Hitler' onderaan de linkermouw van het uniform - in de directe omgeving van Turnhout en Leopoldsburg. De mannen uit de 'Leibstandarte' waren reeds naar de Kempen gestuurd om de opleiding van de nieuwe pantserdivisie 'Hitlerjugend' voor te bereiden.
Op het einde van augustus 1943 kregen ook de gemeentelijke autoriteiten van Mol de expliciete vraag om de inkwartiering van Duitse troepen voor te bereiden. Vanaf september 1943 arriveerden in het station van Mol niet alleen troepen, maar ook allerhande stukken 'veldgeschut' van verschillende kalibers. In het Molse dorpscentrum werd toen eveneens een hoofdkwartier gevestigd onder de naam 'Stab Schröder'. SS-Obersturmbannführer (majoor) Fritz Schröder was de commandant van het 12. SS Panzer Artillerie Regiment en vestigde zich tijdens de winter van 1943-1944 in het Huis Jacobs, op de hoek van de Graaf de Broquevillestraat en de Edmond Van Hoofstraat.
De samenstelling van het 12. SS Panzer Artillerie Regiment 'Hitlerjugend' zag er als volgt uit:
- Stab (Feldpostnummer 59611)
- Commandant: Obersturmbannführer Fritz Schröder
- Dokter: Hauptsturmführer Karl Friedrich
- Adjudant: Obersturmführer Henssler
- I. Abteilung (Feldpostnummer 56762)
- Afdelingscommandant: Sturmbannführer Erich Urbanitz
- 1. Batterie (6x Wespe): Hauptsturmführer Rudi Gillis
- 2. Batterie (6x Wespe): Untersturmführer Erwin Höke en Obersturmführer Timmerbeil
- 3. Batterie (6x Hummel): Obersturmführer Rudolf Heller
- II. Abteilung (Feldpostnummer 58343) - 105mm (FH 18)
- Afdelingscommandant: Sturmbannführer Alfred Schöps
- 4. Batterie (6x 105mm Howitzer): Hauptsturmführer Heinrich Lohse en Oberleutnant Haller
- 5. Batterie (6x 105mm Howitzer): Obersturmführer Eugen Heidrich en Obersturmführer Heiner Kurzbein
- 6. Batterie (6x 105mm Howitzer): Untersturmführer Dieter Kilchling
- III. Schwere Abteilung (Feldpostnummer 57766) - 150mm (sF FH 18)
- Afdelingscommandant: Sturmbannführer Karl Bartling
- 7. Batterie (6x 150mm Howitzer): Obersturmführer Harald Etternich
- 8. Batterie (6x 150mm Howitzer): Untersturmführer Karl Peschel
- 9. Batterie (6x 150mm Howitzer): Obersturmführer Schwolow en Obersturmführer Kurt Balschuweit
- 10. Batterie (6x 100mm Kanonen): Hauptsturmführer Heydrich
Enkele inkwartieringsformulieren uit het Balense gemeentearchief dragen Feldpostnummers (ofwel postcodes van militaire eenheden) die rechtstreekse verwijzen naar het 12. Artillerieregiment van de 12. SS Panzer Division 'Hitlerjugend'. Op basis van die nummer kan ook met zekerheid worden aangetoond dat de volgende onderdelen in Balen en Olmen verbleven:
De troepen die in Balen terechtkwamen, waren dus vooral afkomstig uit de Stab (staf) en de III. Schwere Abteilung van het 12. SS Panzer Artillerie Regiment. Nadien werden ze afgelost door artillerie-onderdelen van de 1. SS Panzer Division 'Leibstandarte Adolf Hitler'.
Niet alleen de Balense schoolgebouwen en -lokalen, maar ook het huis van gemeentebediende Victor Geuens-Schepens (Statiestraat 7) en het huis van August Van Dingenen (Nieuwstraat 1) werden eind november - begin december 1943 ingenomen door onderdelen van het 12. SS Artillerieregiment.
Naast kamers, werden ook de nodige materialen opgeëist ten bate van deze SS-troepen. Voor de winter van 1943-1944 werd een samenvatting opgesteld die de volgende benodigdheden vermeldde:
Op 29 november 1943 - niet toevallig dan - kreeg Ferdinand Mariën uit Gerheide de opdracht om met paard en kar 115 'mutsaards' (ofwel brandhout) van Gerheide naar de nieuwe Jongensschool in Balen-Centrum te vervoeren. Hij werkte er 4 uur aan en de kosten werden verrekend aan 'de Weermacht'. De schoolgebouwen werden met andere woorden volledig winterklaar gemaakt voor de jonge SS-soldaten die er verbleven.
Begin december 1943 werden eveneens verschillende SS-onderofficieren ingekwartierd bij Balense burgers. Op datum van 1 december 1943 werd het volgende lijstje opgemaakt onder de titel 'Inkwartiering S.S. Troepen'. De adressen lagen bijna allemaal in de buurt van de 'nieuwe' Jongensschool:
De gevraagde elektriciteitsvoorzieningen kwamen er eveneens. Om de onkosten van het elektriciteitsverbruik te kunnen verrekenen ten aanzien van de bezetter, schreef de Société de la Campine het Balense gemeentebestuur aan per brief op 18 januari en 25 februari 1944. Telkens werd het elektriciteitsverbruik meegegeven in de Gemeenteschool, maar ook in de woning van Karel Wils (Vaartstraat), Victor Geuens (Statiestraat) en bij August Van Dingenen (Nieuwstraat).
Een deel van het meubilair dat de SS-troepen in Balen gebruikten, namen zij mee uit het Centraal Observatie Gesticht (C.O.G.) van Mol. Per brief van 29 maart 1944 verzocht het C.O.G. aan het Balense gemeentebestuur om erop toe te zien dat de uitgeleende zaken later weer ongeschonden zouden terugkeren naar Mol.
In de deelgemeente Olmen werden eveneens verscheidene schoollokalen van de Zusters uit Vorselaar (Schoolstraat Olmen) tussen 7 februari 1944 en 3 april 1944 ingenomen. In het oorlogsdagboek van de Zusters der Christelijke Scholen (Vorselaar) te Olmen, werd het volgende fragment genoteerd:
"Tweede Bezetting: Op 7 februari 1944 werden al de klassen van den nieuwen blok en de tweede bewaarklas, dus 5 klassen, opnieuw bezet door de Duitsers. Het halfdagstelsel werd ingevoerd om aan al de lln de gelegenheid te geven, dagelijks de voornaamste lessen te volgen. De Duitsers verbleven hier tot 3 April 1944. Een week verademing."
Daarnaast is bekend dat SS-Obersturmführer Schwolow, de commandant van de 9. Batterie (III. Schwere Abteilung), een kamer had opgeëist bij de familie Schooffs-Stessens op de Markt (nummer 22) in Olmen. Begin april 1944 verliet hij Olmen definitief en trok hij samen met zijn eenheid - via het station van Mol - richting Hasselt.
Ook in Olmen werden de troepen van het 12. SS Artillerie Regiment afgelost door manschappen van de Leibstandarte Adolf Hitler, die vervolgens van 14 april tot 9 juni 1944 in de Olmense schoollokalen verbleven.
- Feldpostnummer 59611 - 'Regimentsstab u. Einheit Artillerie-Regiment 12 (12. SS Panzer Division)' - Periode 27 november 1943 tot 31 januari 1944 - Verblijf in de 'Gemeenteschool' met 140 personen.
- Feldpostnummer 59611B - 'Regimentsstab u. Einheit Artillerie-Regiment 12 (12. SS Panzer Division)' - Periode 1 februari 1944 tot 7 februari 1944 - Gemeenteschool - 'Ganse school'.
- Feldpostnummer 57766 - 'Stab III u. Einheit Artillerie-Regiment 12 (12. SS Panzer Division)' - Periode 8 februari 1944 tot 3 april 1944 - Verblijf in Gemeenteschool Boulevard - 1 klas.
- Feldpostnummer 57766 - 'Stab III u. Einheit Artillerie-Regiment 12 (12. SS Panzer Division)' - Periode 8 februari 1944 tot 3 april 1944 - Verblijf in Gemeenteschool Centrum - 'ganse school'.
De troepen die in Balen terechtkwamen, waren dus vooral afkomstig uit de Stab (staf) en de III. Schwere Abteilung van het 12. SS Panzer Artillerie Regiment. Nadien werden ze afgelost door artillerie-onderdelen van de 1. SS Panzer Division 'Leibstandarte Adolf Hitler'.
- Feldpostnummer 41805D - 'Stab IV u. Einheit Artillerie-Regiment 1 (1. SS-Division)' - Periode 11 april 1944 tot 10 juni 1944 - Verblijf in Gemeenteschool Boulevard - 5 schoollokalen.
- Feldpostnummer 04539C - 'Stab IV u. Einheit Panzer-Artillerie-Regiment 1' - Periode 1 juni tot 10 juni 1944 - Verblijf in Gemeenteschool Centrum (Meisjes) - 6 klaslokalen.
Niet alleen de Balense schoolgebouwen en -lokalen, maar ook het huis van gemeentebediende Victor Geuens-Schepens (Statiestraat 7) en het huis van August Van Dingenen (Nieuwstraat 1) werden eind november - begin december 1943 ingenomen door onderdelen van het 12. SS Artillerieregiment.
Naast kamers, werden ook de nodige materialen opgeëist ten bate van deze SS-troepen. Voor de winter van 1943-1944 werd een samenvatting opgesteld die de volgende benodigdheden vermeldde:
- 2 volledige slaapkamers (bed, klederrek, wastafel, nachttafel) voor 4 personen;
- 1 koffieservice bestaande uit tassen, ondertassen, koffiekan, melkkannetje en suikerpotje;
- Bestek voor 4 personen bestaande uit messen, vorken en lepels;
- Eetservies voor middageten (12 borden, soepborden, enz.);
- 17 borden en 17 soepborden;
- 6 dekens, 4 lakens en 4 'fluweelen';
- 2 emmers;
- 1 soeplepel en 1 schuimspaan;
- 1 tafel en 4 stoelen;
- 1 was set op de slaapkamer (nachtservies);
- 3 radio's en 1 luidspreker;
- Verduistering voor de gemeenteschool en het huis van Victor Geuens;
- 1 'gritsel';
- 1 bergplaats voor gereedschappen;
- Herstelling aan de keuken;
- Brandhout
- Voorziening van elektriciteit bij de Gemeenteschool, het huis Geuens-Schepens en het huis van August Van Dingenen;
- 1000 kilogram stro;
- 1 bureellamp;
- 1 kolenbus.
Op 29 november 1943 - niet toevallig dan - kreeg Ferdinand Mariën uit Gerheide de opdracht om met paard en kar 115 'mutsaards' (ofwel brandhout) van Gerheide naar de nieuwe Jongensschool in Balen-Centrum te vervoeren. Hij werkte er 4 uur aan en de kosten werden verrekend aan 'de Weermacht'. De schoolgebouwen werden met andere woorden volledig winterklaar gemaakt voor de jonge SS-soldaten die er verbleven.
Begin december 1943 werden eveneens verschillende SS-onderofficieren ingekwartierd bij Balense burgers. Op datum van 1 december 1943 werd het volgende lijstje opgemaakt onder de titel 'Inkwartiering S.S. Troepen'. De adressen lagen bijna allemaal in de buurt van de 'nieuwe' Jongensschool:
- Cuypers Petrus, Steegstraat 2 - 2 onderofficieren, met kamer en bed.
- Wielockx Ferdinand, Hoolststraat 5 - 2 onderofficieren, met kamer en bed.
- Stessens Edward, Statiestraat z/n - 1 onderofficier, met kamer en bed.
- Willekens Jozef, Vaartstraat 3 - 1 onderofficier, met kamer en bed.
- Van Genechten Gustaaf, Vaartstraat z/n - 1 onderofficier, met kamer en bed.
- Geerts Alfons, Vaartstraat 18 - 1 onderofficier, met kamer en bed.
- Schoofs Karel, Vaartstraat z/n - 1 onderofficier, met kamer en bed.
- Mentens Jozef, Boulevard 2 - 1 onderofficier, met kamer en bed.
De gevraagde elektriciteitsvoorzieningen kwamen er eveneens. Om de onkosten van het elektriciteitsverbruik te kunnen verrekenen ten aanzien van de bezetter, schreef de Société de la Campine het Balense gemeentebestuur aan per brief op 18 januari en 25 februari 1944. Telkens werd het elektriciteitsverbruik meegegeven in de Gemeenteschool, maar ook in de woning van Karel Wils (Vaartstraat), Victor Geuens (Statiestraat) en bij August Van Dingenen (Nieuwstraat).
Een deel van het meubilair dat de SS-troepen in Balen gebruikten, namen zij mee uit het Centraal Observatie Gesticht (C.O.G.) van Mol. Per brief van 29 maart 1944 verzocht het C.O.G. aan het Balense gemeentebestuur om erop toe te zien dat de uitgeleende zaken later weer ongeschonden zouden terugkeren naar Mol.
In de deelgemeente Olmen werden eveneens verscheidene schoollokalen van de Zusters uit Vorselaar (Schoolstraat Olmen) tussen 7 februari 1944 en 3 april 1944 ingenomen. In het oorlogsdagboek van de Zusters der Christelijke Scholen (Vorselaar) te Olmen, werd het volgende fragment genoteerd:
"Tweede Bezetting: Op 7 februari 1944 werden al de klassen van den nieuwen blok en de tweede bewaarklas, dus 5 klassen, opnieuw bezet door de Duitsers. Het halfdagstelsel werd ingevoerd om aan al de lln de gelegenheid te geven, dagelijks de voornaamste lessen te volgen. De Duitsers verbleven hier tot 3 April 1944. Een week verademing."
Daarnaast is bekend dat SS-Obersturmführer Schwolow, de commandant van de 9. Batterie (III. Schwere Abteilung), een kamer had opgeëist bij de familie Schooffs-Stessens op de Markt (nummer 22) in Olmen. Begin april 1944 verliet hij Olmen definitief en trok hij samen met zijn eenheid - via het station van Mol - richting Hasselt.
Ook in Olmen werden de troepen van het 12. SS Artillerie Regiment afgelost door manschappen van de Leibstandarte Adolf Hitler, die vervolgens van 14 april tot 9 juni 1944 in de Olmense schoollokalen verbleven.
Nummerplaten als ideaal 'onderdak' van de houtbarak
De getoonde nummerplaten werden allemaal tezamen teruggevonden onder het dak van een houtmijt in de nabijheid van het Kamp van Beverlo. De afgelopen decennia zaten deze platen verstopt onder het dak om vervolgens tijdens werkzaamheden opnieuw ontdekt te worden.
Op basis van de samenstelling kunnen de nummerplaten meteen worden toegeschreven aan een SS-eenheid. De nummering maakt het echter ook mogelijk om de stukken te linken aan de 12. SS Panzer Division 'Hitlerjugend' die tijdens de winter van 1943-1944 en het vroege voorjaar van 1944 in onze streek gelegerd was.
Vele voertuigen en uitrustingsstukken werden pas in België aan de - toen net opgerichte en samengestelde - eenheid toegewezen, van zodra de troepen arriveerden in de omgeving van Leopoldsburg. De meeste onderdelen moesten - met het oog op de vooropgestelde trainingsperiode - nog volledig worden uitgerust. Volgens de lokale agenten van de Inlichtingendienst 'Luc en Marc' waren heel wat voertuigen afkomstig uit Italië en ging het vaak om Fiat, SPA, ... vrachtwagens. Daarnaast werden ook voertuigen van de Wehrmacht in gebruik genomen door de SS-divisie en daarom later voorzien van nieuwe nummerplaten.
Een opvallend iets is dat de bewuste nummerplaten 'geen enkel' gat vertonen en dus nooit werden gemonteerd op voertuigen. Fotografische bewijzen en archiefbronnen tonen echter aan dat er wel degelijk nummerplaten uit de reeks 937xxx - zowel vóór als na de nummering op deze platen - aan de eenheid werden toegekend. Wellicht lagen deze exemplaren reeds klaar voor de eenheid, maar waren ze omwille van een ontoereikend aantal voertuigen niet meer nodig en legden lokale burgers nadien hun hand op de achtergelaten stock... Eén feit is zeker, de platen zagen na het einde van de oorlog het zonlicht niet meer en zaten sindsdien netjes verstopt onder het dak van een houtbarak. 78 jaar na datum vormen deze nummerplaten markante én unieke restanten uit de oorlogsperiode. Kortom, een prachtige aanvulling voor het onderzoek naar het lokale oorlogsverleden.
De getoonde nummerplaten werden allemaal tezamen teruggevonden onder het dak van een houtmijt in de nabijheid van het Kamp van Beverlo. De afgelopen decennia zaten deze platen verstopt onder het dak om vervolgens tijdens werkzaamheden opnieuw ontdekt te worden.
Op basis van de samenstelling kunnen de nummerplaten meteen worden toegeschreven aan een SS-eenheid. De nummering maakt het echter ook mogelijk om de stukken te linken aan de 12. SS Panzer Division 'Hitlerjugend' die tijdens de winter van 1943-1944 en het vroege voorjaar van 1944 in onze streek gelegerd was.
Vele voertuigen en uitrustingsstukken werden pas in België aan de - toen net opgerichte en samengestelde - eenheid toegewezen, van zodra de troepen arriveerden in de omgeving van Leopoldsburg. De meeste onderdelen moesten - met het oog op de vooropgestelde trainingsperiode - nog volledig worden uitgerust. Volgens de lokale agenten van de Inlichtingendienst 'Luc en Marc' waren heel wat voertuigen afkomstig uit Italië en ging het vaak om Fiat, SPA, ... vrachtwagens. Daarnaast werden ook voertuigen van de Wehrmacht in gebruik genomen door de SS-divisie en daarom later voorzien van nieuwe nummerplaten.
Een opvallend iets is dat de bewuste nummerplaten 'geen enkel' gat vertonen en dus nooit werden gemonteerd op voertuigen. Fotografische bewijzen en archiefbronnen tonen echter aan dat er wel degelijk nummerplaten uit de reeks 937xxx - zowel vóór als na de nummering op deze platen - aan de eenheid werden toegekend. Wellicht lagen deze exemplaren reeds klaar voor de eenheid, maar waren ze omwille van een ontoereikend aantal voertuigen niet meer nodig en legden lokale burgers nadien hun hand op de achtergelaten stock... Eén feit is zeker, de platen zagen na het einde van de oorlog het zonlicht niet meer en zaten sindsdien netjes verstopt onder het dak van een houtbarak. 78 jaar na datum vormen deze nummerplaten markante én unieke restanten uit de oorlogsperiode. Kortom, een prachtige aanvulling voor het onderzoek naar het lokale oorlogsverleden.
De weerstand in actie!
De aanwezigheid van de 12. SS Panzer Division 'Hitlerjugend' - maar evenzeer hun voertuigen én nummerplaten - waren alvast interessant voor de lokale weerstandsgroeperingen, die meermaals een oplijsting maakten van de concrete cijfercombinaties en voertuigen die in onze regio werden opgemerkt.
Hieronder volgt alvast een beknopt overzicht met uittreksels van berichten die werden opgemaakt door de Inlichtingendienst 'Luc en Marc'. De agenten binnen dit spionagenetwerk opereerden binnen de hele regio - onder andere in Leopoldsburg, Mol en Balen - waar ze steeds 'op de loer' lagen. De activiteiten van Duitsers werden nauwlettend in de gaten gehouden, om vervolgens te rapporteren aan hun oversten en de geallieerden in Londen.
Courier Q 3 - 14 januari 1944 - Feuille 36: Identification
"Nous vous signalons que, suivent VN.AM, les autos des SS, groupe d'assaut ayant quitté Moll pour Bourg-Léopold, portaient toutes des numéros de plaques comprises entre 935100 et 935300. [...]"
Courrier X 3 - 3 april 1944 - Fueille 10: Identifications - Camp de Beverloo et environs - Plaques automobiles
"Numéros - Caratéristiques des véhicules - Localité
SS.935140 - Voiture voyageurs - Hechtel [...]
SS.933512 - Camion à munitions - Hechtel
SS.932507 - Camion auto - Hechtel
SS.931620 - Voiture-voyageurs - Lommel
SS.931603 - Auto-chenille à personnel - Lommel
SS.936762 - Voiture-voyageurs - Balen-Nethe
SS.931991 - Voiture-voyageurs - Lommel
SS.931837 - Camionette - Lommel
SS.932090 - Voiture-voyageurs - Lommel
SS.900302 - Moto side-car - Lommel
SS.930435 - Camion - Diest
SS.930436 - Voiture-voyageurs - Bourg-Léopold
SS.931630 - Camion - Bourg-Léopold
SS.930026 - Camion personnel - Bourg-Léopold
SS.933578 - Voiture-voyageurs - Bourg-Léopold
SS.933906 - Voiture-voyageurs - Bourg-Léopold
SS.932554 - Auto-chenilles - Bourg-Léopold
SS.930418 - Voiture-voyageurs - Bourg-Léopold
N.B. Les automobiles immatriculées "WH" sont occupés par des SS.
Source: observations personells - 29/3/1944 - VN/AR.223 B18-B16"
Courrier Y 3 - 10 april 1944 - Fueille 19
"Statistique
A partir du 30 mars 1944, toutes les unités appartenant à la SS. Panzer Grenadier Division Hitlerjugend, se trouvant dans les diverses communes du secteur, font successivement mouvement par chemin de fer en direction probable du sud de la France.
A la date du 6 avril 1944 tous les déplacements ne sont pas encore achevés.
Départs de Mol (gare)
De aanwezigheid van de 12. SS Panzer Division 'Hitlerjugend' - maar evenzeer hun voertuigen én nummerplaten - waren alvast interessant voor de lokale weerstandsgroeperingen, die meermaals een oplijsting maakten van de concrete cijfercombinaties en voertuigen die in onze regio werden opgemerkt.
Hieronder volgt alvast een beknopt overzicht met uittreksels van berichten die werden opgemaakt door de Inlichtingendienst 'Luc en Marc'. De agenten binnen dit spionagenetwerk opereerden binnen de hele regio - onder andere in Leopoldsburg, Mol en Balen - waar ze steeds 'op de loer' lagen. De activiteiten van Duitsers werden nauwlettend in de gaten gehouden, om vervolgens te rapporteren aan hun oversten en de geallieerden in Londen.
Courier Q 3 - 14 januari 1944 - Feuille 36: Identification
"Nous vous signalons que, suivent VN.AM, les autos des SS, groupe d'assaut ayant quitté Moll pour Bourg-Léopold, portaient toutes des numéros de plaques comprises entre 935100 et 935300. [...]"
Courrier X 3 - 3 april 1944 - Fueille 10: Identifications - Camp de Beverloo et environs - Plaques automobiles
"Numéros - Caratéristiques des véhicules - Localité
SS.935140 - Voiture voyageurs - Hechtel [...]
SS.933512 - Camion à munitions - Hechtel
SS.932507 - Camion auto - Hechtel
SS.931620 - Voiture-voyageurs - Lommel
SS.931603 - Auto-chenille à personnel - Lommel
SS.936762 - Voiture-voyageurs - Balen-Nethe
SS.931991 - Voiture-voyageurs - Lommel
SS.931837 - Camionette - Lommel
SS.932090 - Voiture-voyageurs - Lommel
SS.900302 - Moto side-car - Lommel
SS.930435 - Camion - Diest
SS.930436 - Voiture-voyageurs - Bourg-Léopold
SS.931630 - Camion - Bourg-Léopold
SS.930026 - Camion personnel - Bourg-Léopold
SS.933578 - Voiture-voyageurs - Bourg-Léopold
SS.933906 - Voiture-voyageurs - Bourg-Léopold
SS.932554 - Auto-chenilles - Bourg-Léopold
SS.930418 - Voiture-voyageurs - Bourg-Léopold
N.B. Les automobiles immatriculées "WH" sont occupés par des SS.
Source: observations personells - 29/3/1944 - VN/AR.223 B18-B16"
Courrier Y 3 - 10 april 1944 - Fueille 19
"Statistique
A partir du 30 mars 1944, toutes les unités appartenant à la SS. Panzer Grenadier Division Hitlerjugend, se trouvant dans les diverses communes du secteur, font successivement mouvement par chemin de fer en direction probable du sud de la France.
A la date du 6 avril 1944 tous les déplacements ne sont pas encore achevés.
Départs de Mol (gare)
- 1) Durant la nuit du 30 au 31 mars 1944: une partie du Bon de Transmission SS de Turnhout (quinze voitures automobiles, seize camions, vingt-deux wagons fermés), plaques SS n° 936.000 - 936.500. Ce train est parti le vendredi 31/3/1944 vers 18 h. Fpn. probable 57.824.
- 2) Chargé le samedi, 1er avril 1944 après-midi, une compagnie du Bon de train de Geel (quarante camions, huit remorques, quatre voitures, cinq à dix motos) plaque SS de la série 936.500 - 937.000.
- 3) Le 31/3/1944 dans la soirée, passage à Mol, se rendant en direction de Bourg-Léopold, par la route où elles ont probablement été chargées, les 4e er 6e Bie du II/12e Régiment d'Artillerie, respectivement cantonnées à Retie et Mol (Achterbosch). Fpn. 56.726 B.-D.
- 4) Dimanche 2 avril 1944 avant midi, passage à la 9e Bie du III/12e Régiment d'Artillerie - canons de 150 m/m Fpn. D. Cnt. Obersturmführer Schwolow, quittant Olmen. Lieu de chargement nont relevé.
- 5) Dimanche, 2/4/1944 vers midi, chargement en gare du Mol de l'E.M. du 12e Régiment d'Artillerie, de Mol. Fpn. 59.611.
- 6) Lundi 3 avril 1944, après-midi, chargement d'une Cie du Bon de train de Geel. Plaques SS série 937.000 - 937.060. La voiture 937.000 portait le fanion triangulaire à croix noire sur fond bleu.
- 7) Le mercredi, 5 avril 1944, chargement des 7e et 8e Bie et E.M. du III/12e Régt. d'Art., cantonnées respectivement à Mol (Ezaert) et Mol (Ginderbuiten), départ vers 20h.30.
- 8) Le jeudi 6 avril 1944, départ de l'E.M. et 5e Bie du II/12 Régt. d'Art. de Dessel et Mol (Sluis).
Dankwoord
Langs deze weg willen we zeker een expliciet woord van dank richten aan dhr. Cools, zijn familie én de familie Van den Bossche voor de overhandiging van deze bijzondere stukken, die een enorme meerwaarde betekenen voor het onderzoek naar het lokale oorlogsverleden. Hartelijk dank!
Heeft u thuis nog een stille getuige, objecten, foto's of documenten uit de Tweede Wereldoorlog? Aarzel dan niet om ons te contacteren via onze Facebookpagina of per mail via [email protected]. We spreken heel graag een keer af om een kopij te maken of foto's te nemen!
Dank bij voorbaat,
Bram en Tim.
Langs deze weg willen we zeker een expliciet woord van dank richten aan dhr. Cools, zijn familie én de familie Van den Bossche voor de overhandiging van deze bijzondere stukken, die een enorme meerwaarde betekenen voor het onderzoek naar het lokale oorlogsverleden. Hartelijk dank!
Heeft u thuis nog een stille getuige, objecten, foto's of documenten uit de Tweede Wereldoorlog? Aarzel dan niet om ons te contacteren via onze Facebookpagina of per mail via [email protected]. We spreken heel graag een keer af om een kopij te maken of foto's te nemen!
Dank bij voorbaat,
Bram en Tim.
Bronnen
Axis History, 12. SS Panzer-Division Hitlerjugend, (www.axishistory.com).
BALEN, Collectie Werkgroep Balen Bevrijd, 1940-1944.
BALEN, Gemeentearchief, Briefwisseling en Opeisingen. (Met dank aan Erfgoed Balen en dhr. De Wandeleer!)
BALEN, Fotocollectie en collectie prentkaarten Erfgoed Balen, (www.KempensErfgoed.be).
BERNAGE, G. en MEYER, H., Album historique 12. SS-Panzer-Division Hitlerjugend, Heimdal, 1991.
CAZENAVE, S., Panzerdivision Hitlerjugend, Volume I en II, 2014 en 2018.
HOFFMAN, G., In Erdkampf und Luftabwehr, Einsatzweg der 4. Batterie/Flakabteilung 12 der 12. SS-Panzer-Division "Hitlerjugend", 2021.
LOUCHE, M., Luc and Marc Leopoldsburg, Calling Londen, Leopoldsburg, 1991.
RIJMEN, C. en GORTS, S., Vanaf de zijlijn, Deel 1, Molse weerstand en Waffen-SS, Uitgave VVG Mol, Mol, 2020.
RIJMEN, C. en GORTS, S., Vanaf de zijlijn, Deel 2, Bespijkerde laarzen in Mol, Uitgave VVG Mol, Mol, 2021.
SMOLDERS, F., Olmen tijdens de Tweede Wereldoorlog, Olmen, 1989.
TRANG, C., Leibstandarte, Tome 2, 1943-1945, Heimdal, 2020.
Axis History, 12. SS Panzer-Division Hitlerjugend, (www.axishistory.com).
BALEN, Collectie Werkgroep Balen Bevrijd, 1940-1944.
BALEN, Gemeentearchief, Briefwisseling en Opeisingen. (Met dank aan Erfgoed Balen en dhr. De Wandeleer!)
BALEN, Fotocollectie en collectie prentkaarten Erfgoed Balen, (www.KempensErfgoed.be).
BERNAGE, G. en MEYER, H., Album historique 12. SS-Panzer-Division Hitlerjugend, Heimdal, 1991.
CAZENAVE, S., Panzerdivision Hitlerjugend, Volume I en II, 2014 en 2018.
HOFFMAN, G., In Erdkampf und Luftabwehr, Einsatzweg der 4. Batterie/Flakabteilung 12 der 12. SS-Panzer-Division "Hitlerjugend", 2021.
LOUCHE, M., Luc and Marc Leopoldsburg, Calling Londen, Leopoldsburg, 1991.
RIJMEN, C. en GORTS, S., Vanaf de zijlijn, Deel 1, Molse weerstand en Waffen-SS, Uitgave VVG Mol, Mol, 2020.
RIJMEN, C. en GORTS, S., Vanaf de zijlijn, Deel 2, Bespijkerde laarzen in Mol, Uitgave VVG Mol, Mol, 2021.
SMOLDERS, F., Olmen tijdens de Tweede Wereldoorlog, Olmen, 1989.
TRANG, C., Leibstandarte, Tome 2, 1943-1945, Heimdal, 2020.