Juli 2022
Tijdens het Interbellum kwam de bescherming van de burgerlijke bevolking tegen de impact en het gevaar van vijandelijke luchtaanvallen hoog op de politieke - en militaire- agenda te staan. Naast een ‘passieve’ en ‘civiele’ dienst voor luchtbescherming, werden aan de vooravond van de oorlog ook twee regimenten 'luchtdoelartillerie' opgericht binnen het Belgische Leger.
Het 2de Regiment ‘Grondverdediging tegen Luchtdoelen’ (GTL - 'Défense Terrestre contre Aéronefs' – DTCA) was eveneens actief op Balens grondgebied en had bovendien enkele Balenaren binnen haar rangen. Het object van de maand Juli zet om die reden enkele items van deze speciale eenheid in de kijker.
Het 2de Regiment ‘Grondverdediging tegen Luchtdoelen’ (GTL - 'Défense Terrestre contre Aéronefs' – DTCA) was eveneens actief op Balens grondgebied en had bovendien enkele Balenaren binnen haar rangen. Het object van de maand Juli zet om die reden enkele items van deze speciale eenheid in de kijker.
Samenstelling van het 2de Regiment ‘Grondverdediging tegen Luchtdoelen’
Het 2de Regiment ‘Grondverdediging tegen Luchtdoelen’ (GTL) bestond enerzijds uit enkele groepen en batterijen luchtdoelartillerie, die verspreid werden over het ganse Belgische grondgebied. Twee groepen werden uitgerust met C75 kanonnen, twee groepen zoeklichten en vijf onafhankelijke batterijen uitgerust met C40mm Bofors vuurmonden.
Naast de verschillende geschutbatterijen, omvatte het 2de Regiment GTL ook een zogenaamde ‘Loerdienst’. Die organisatie functioneerde onafhankelijk en bestond enerzijds (per provincie) uit een ‘Provinciaal Centrum voor Inlichtingen en Alarmeering’ en anderzijds een twintigtal 'loerposten'. In het totaal gaat het om zo’n 165 posten over het hele Belgische grondgebied, die in verbinding stonden met de negen provinciale centra. Eén van die loerposten (ofwel observatieposten) lag in Balen-Centrum, nabij het toenmalige gemeentehuis en de Bosberg.
De observatieposten werden elk bemand door een vijftal militairen, die in de buurt woonden van de betreffende loerpost. Daarnaast werd de plaatselijke bemanning aangevuld met drie gespecialiseerde ‘loerders’.
De manschappen hadden als taak het luchtruim in de gaten te houden. Zij gebruikten daarbij de nodige hulpinstrumenten zoals verrekijker, kompas notitieboekjes, maar ook gespecialiseerd materiaal zoals aantekenboekjes met daarin de schaduwbeelden van vliegtuigen. Bij eventuele waarneming van vijandelijke vliegtuigen, moesten de inlichtingen zo snel mogelijk worden doorgegeven – via het burgerlijke telefoonnetwerk – aan het provinciale inlichtingencentrum.
Op de loer in Balen!
De meeste initiatieven inzake (civiele) luchtbescherming waren tijdens het interbellum nauw verbonden met de gemeentelijke diensten en het toenmalige Balense gemeentehuis in de Vaartstraat (het huidige Oud Gemeentehuis). Het gebouw fungeerde dan ook als hoofdpost voor de lokale afdeling van de Balense ‘Passieve Luchtbeschermingsdienst’ en was rechtstreeks verbonden met de Provinciaal Alarmcentrum (PCA). Maar ook vanuit militair perspectief was het gemeentehuis heel interessant.
Voor het jaar 1937 kon een brief worden teruggevonden van kapitein-commandant Bihin, verbonden aan de Loerbatterij van het 2de Regiment voor ‘Grondafweer tegen Luchtschepen’. De brief van 26 augustus 1937 was gericht aan het gemeentebestuur van Balen en daaruit blijkt dat de toren van het gemeentehuis in dat jaar reeds als militaire uitkijkpost fungeerde:
“Mijnheeren,
Eene oefening om het huidig systeem van luchtafweer te beproeven, werd voor 3 september e.k. door het Bevel van Luchtverdediging van het Grondgebied ontworpen. Daaraan nemen deel: vliegwezen, G.T.L., Bond voor Luchtbescherming.
Daar de toren van het Gemeentehuis als uitkijkpost aangewezen werd, heb ik dan ook de eer U te verzoeken om voor dien dag aan drie mannen van de Landweer en een soldaat de toelating te verleenen dien post te betrekken.
De oefening zal aanvangen om 6u45 om rond 18uur te eindigen.
In de hoop een gunstig antwoord te ontvangen bieden wij U, Mijnheeren, de verzekering onzer hoogachting aan.
De kapitein-kommandant BIHIN
Bevelhebber der Loerbatterij”
De aanwezigheid van militairen in de toren van het Balense gemeentehuis werd ook bevestigd door verschillende ooggetuigen. De toren werd echter al snel omgeruild voor een woonhuis nabij de Bosberg in Balen-Centrum. Daar vatten de manschappen van de Loerbatterij post tot in de meidagen van 1940. Zoals boven aangehaald, werden ook enkele lokale bewoners binnen de rangen van het 2de Regiment GTL - en meer bepaald de Balense Loerpost - opgenomen.
De volgende Balenaren dienden met zekerheid in de GTL - DTCA en woonden ook allemaal in de nabijheid van de observatiepost, zoals was voorgeschreven. Het ging eveneens om soldaten die reeds enige leeftijd hadden bereikt omstreeks 1940.
Het 2de Regiment ‘Grondverdediging tegen Luchtdoelen’ (GTL) bestond enerzijds uit enkele groepen en batterijen luchtdoelartillerie, die verspreid werden over het ganse Belgische grondgebied. Twee groepen werden uitgerust met C75 kanonnen, twee groepen zoeklichten en vijf onafhankelijke batterijen uitgerust met C40mm Bofors vuurmonden.
Naast de verschillende geschutbatterijen, omvatte het 2de Regiment GTL ook een zogenaamde ‘Loerdienst’. Die organisatie functioneerde onafhankelijk en bestond enerzijds (per provincie) uit een ‘Provinciaal Centrum voor Inlichtingen en Alarmeering’ en anderzijds een twintigtal 'loerposten'. In het totaal gaat het om zo’n 165 posten over het hele Belgische grondgebied, die in verbinding stonden met de negen provinciale centra. Eén van die loerposten (ofwel observatieposten) lag in Balen-Centrum, nabij het toenmalige gemeentehuis en de Bosberg.
De observatieposten werden elk bemand door een vijftal militairen, die in de buurt woonden van de betreffende loerpost. Daarnaast werd de plaatselijke bemanning aangevuld met drie gespecialiseerde ‘loerders’.
De manschappen hadden als taak het luchtruim in de gaten te houden. Zij gebruikten daarbij de nodige hulpinstrumenten zoals verrekijker, kompas notitieboekjes, maar ook gespecialiseerd materiaal zoals aantekenboekjes met daarin de schaduwbeelden van vliegtuigen. Bij eventuele waarneming van vijandelijke vliegtuigen, moesten de inlichtingen zo snel mogelijk worden doorgegeven – via het burgerlijke telefoonnetwerk – aan het provinciale inlichtingencentrum.
Op de loer in Balen!
De meeste initiatieven inzake (civiele) luchtbescherming waren tijdens het interbellum nauw verbonden met de gemeentelijke diensten en het toenmalige Balense gemeentehuis in de Vaartstraat (het huidige Oud Gemeentehuis). Het gebouw fungeerde dan ook als hoofdpost voor de lokale afdeling van de Balense ‘Passieve Luchtbeschermingsdienst’ en was rechtstreeks verbonden met de Provinciaal Alarmcentrum (PCA). Maar ook vanuit militair perspectief was het gemeentehuis heel interessant.
Voor het jaar 1937 kon een brief worden teruggevonden van kapitein-commandant Bihin, verbonden aan de Loerbatterij van het 2de Regiment voor ‘Grondafweer tegen Luchtschepen’. De brief van 26 augustus 1937 was gericht aan het gemeentebestuur van Balen en daaruit blijkt dat de toren van het gemeentehuis in dat jaar reeds als militaire uitkijkpost fungeerde:
“Mijnheeren,
Eene oefening om het huidig systeem van luchtafweer te beproeven, werd voor 3 september e.k. door het Bevel van Luchtverdediging van het Grondgebied ontworpen. Daaraan nemen deel: vliegwezen, G.T.L., Bond voor Luchtbescherming.
Daar de toren van het Gemeentehuis als uitkijkpost aangewezen werd, heb ik dan ook de eer U te verzoeken om voor dien dag aan drie mannen van de Landweer en een soldaat de toelating te verleenen dien post te betrekken.
De oefening zal aanvangen om 6u45 om rond 18uur te eindigen.
In de hoop een gunstig antwoord te ontvangen bieden wij U, Mijnheeren, de verzekering onzer hoogachting aan.
De kapitein-kommandant BIHIN
Bevelhebber der Loerbatterij”
De aanwezigheid van militairen in de toren van het Balense gemeentehuis werd ook bevestigd door verschillende ooggetuigen. De toren werd echter al snel omgeruild voor een woonhuis nabij de Bosberg in Balen-Centrum. Daar vatten de manschappen van de Loerbatterij post tot in de meidagen van 1940. Zoals boven aangehaald, werden ook enkele lokale bewoners binnen de rangen van het 2de Regiment GTL - en meer bepaald de Balense Loerpost - opgenomen.
De volgende Balenaren dienden met zekerheid in de GTL - DTCA en woonden ook allemaal in de nabijheid van de observatiepost, zoals was voorgeschreven. Het ging eveneens om soldaten die reeds enige leeftijd hadden bereikt omstreeks 1940.
- Thys Felix August (°1904) – Statiestraat 2.
- Geuens Isidoor Ferdinand Gustaaf (°1898) – Markt 14.
- Heusschen Jan Bonaventuur (°1900) – Vaartstraat 33.
- Kemps Jozef Ferdinand (°1900) – Rijsberg 41.
De loerposten in de grensprovincies hadden zelf geen enkele militaire transportmiddelen ter beschikking en waren om die reden gemachtigd om burgervoertuigen op te eisen. Ook de manschappen die in Balen gelegen waren, eisten bij het uitbreken van de oorlog - op 10 mei 1940 - een kleine vrachtwagen op bij ‘Nand Sigar’ (Ferdinand Mertens) in de Vaarstraat. ‘Tuur van Bon’ (Bonaventuur Heusschen) kreeg als taak het voertuig te besturen, toen de mannen van de luisterpost het bevel hadden gekregen om hun positie te verlaten en terug te trekken richting K.W.-Linie.
Uiteindelijk belandden de mannen in Oostende en werden zij in die omgeving krijgsgevangenschap genomen door de Duitsers. De vier Balenaren werden - na een maand gevangenschap - gelijktijdig vrijgelaten en arriveerden allemaal op 11 en 12 juni 1940 terug naar Balen.
Enkele objecten van de GTL - DTCA
De bovenstaande foto van enkele soldaten op de Bosberg te Balen, toont de manschappen met hun typische 'politiemuts' of 'bonnet de police'. Als onderdeel van de artillerie, droegen de manschappen van de GTL een muts met rode bies en donkerblauwe floche. Daarnaast zijn op de foto - net zoals de hieronder getoonde muts - de contouren van het kenteken van de GTL -DTCA goed zichtbaar.
Naast de muts staan hieronder nog enkele zaken in de kijker zoals een militair kompas, een verrekijker (type 2), een aantekenboekje en een persoonlijk gebeds- en notitieboekje van Balens GTL-soldaat Gustaaf Geuens.
Het zogenaamde 'Mobilisatie aantekenboekje van de schaduwen der vliegtuigen ten gebruike van de eenheden die niet deel uitmaken van de GTL' werd uitgegeven door het Ministerie van Landsverdediging en was bedoeld om gericht inlichtingen te kunnen doorgeven (door niet GTL-eenheden) aan de troepen van de GTL. Het boekje bevat een hele reeks hulpmiddelen en instructies om vliegtuigen te herkennen (zoals kentekens, beschrijvingen van het geronk en vormen) en eveneens een uitgebreide opsomming van vliegtuigtypes met de bijhorende specificaties en silhouetten.
Tot slot belichten we ook het persoonlijke gebeds- en notitieboekje van Balenaar Gustaaf Geuens, die de Loerpost van Balen-Centrum bemande tijdens de mobilisatie. Volgens de overlevering droeg Gustaaf dit boekje steeds bij zich tijdens de Achttiendaagse Veldtocht en zijn krijgsgevangenschap. Vooraan noteerde hij de volgende tekst: "Dit boek is mijn gerief. Die hem pikt is een dief. Wilt gij weten mijnen naam. Zie hij zal er onder staan. Gustaaf Geuens N°133."
Uiteindelijk belandden de mannen in Oostende en werden zij in die omgeving krijgsgevangenschap genomen door de Duitsers. De vier Balenaren werden - na een maand gevangenschap - gelijktijdig vrijgelaten en arriveerden allemaal op 11 en 12 juni 1940 terug naar Balen.
Enkele objecten van de GTL - DTCA
De bovenstaande foto van enkele soldaten op de Bosberg te Balen, toont de manschappen met hun typische 'politiemuts' of 'bonnet de police'. Als onderdeel van de artillerie, droegen de manschappen van de GTL een muts met rode bies en donkerblauwe floche. Daarnaast zijn op de foto - net zoals de hieronder getoonde muts - de contouren van het kenteken van de GTL -DTCA goed zichtbaar.
Naast de muts staan hieronder nog enkele zaken in de kijker zoals een militair kompas, een verrekijker (type 2), een aantekenboekje en een persoonlijk gebeds- en notitieboekje van Balens GTL-soldaat Gustaaf Geuens.
Het zogenaamde 'Mobilisatie aantekenboekje van de schaduwen der vliegtuigen ten gebruike van de eenheden die niet deel uitmaken van de GTL' werd uitgegeven door het Ministerie van Landsverdediging en was bedoeld om gericht inlichtingen te kunnen doorgeven (door niet GTL-eenheden) aan de troepen van de GTL. Het boekje bevat een hele reeks hulpmiddelen en instructies om vliegtuigen te herkennen (zoals kentekens, beschrijvingen van het geronk en vormen) en eveneens een uitgebreide opsomming van vliegtuigtypes met de bijhorende specificaties en silhouetten.
Tot slot belichten we ook het persoonlijke gebeds- en notitieboekje van Balenaar Gustaaf Geuens, die de Loerpost van Balen-Centrum bemande tijdens de mobilisatie. Volgens de overlevering droeg Gustaaf dit boekje steeds bij zich tijdens de Achttiendaagse Veldtocht en zijn krijgsgevangenschap. Vooraan noteerde hij de volgende tekst: "Dit boek is mijn gerief. Die hem pikt is een dief. Wilt gij weten mijnen naam. Zie hij zal er onder staan. Gustaaf Geuens N°133."
Dankwoord
Met grote dank aan Josephine Hinsch voor de handgift van het gebeds- en notitieboekje, de talrijke interviews en mooie verhalen over de soldaten van de Loerpost op de Bosberg. Gustaaf Geuens was de nonkel van Josephine, langs moeders kant.
Bronnen
BALEN, Collectie Werkgroep Balen Bevrijd, 1940-1944.
BALEN, Gemeentearchief Balen, Gemobiliseerden en Krijgsgevangen 1940.
BALEN, Prentkaartencollectie Erfgoed Balen, (www.KempensErfgoed.be).
De Achttiendaagse Veldtocht, (http://18daagseveldtocht.be).
DE FABRIBECKERS, De veldtocht van het Belgisch Leger in 1940, Lummen, 1966.
DIERCKX, B. ‘Bommen op Balen?!’ in B. DIERCKX en T. VANLEEUWEN, Plichtsbewust of verplicht?! Bijzondere wachtkorpsen in Balen tijdens de Tweede Wereldoorlog, Balen, 2018, 9-153.
Interviews Bram Dierckx met Josephine Hinsch, 22 december 2017 en 14 januari 2018.
TAGHON, P., Mei 1940, De 18-daagse veldtocht in woord en beeld, Tielt, 2010.
Met grote dank aan Josephine Hinsch voor de handgift van het gebeds- en notitieboekje, de talrijke interviews en mooie verhalen over de soldaten van de Loerpost op de Bosberg. Gustaaf Geuens was de nonkel van Josephine, langs moeders kant.
Bronnen
BALEN, Collectie Werkgroep Balen Bevrijd, 1940-1944.
BALEN, Gemeentearchief Balen, Gemobiliseerden en Krijgsgevangen 1940.
BALEN, Prentkaartencollectie Erfgoed Balen, (www.KempensErfgoed.be).
De Achttiendaagse Veldtocht, (http://18daagseveldtocht.be).
DE FABRIBECKERS, De veldtocht van het Belgisch Leger in 1940, Lummen, 1966.
DIERCKX, B. ‘Bommen op Balen?!’ in B. DIERCKX en T. VANLEEUWEN, Plichtsbewust of verplicht?! Bijzondere wachtkorpsen in Balen tijdens de Tweede Wereldoorlog, Balen, 2018, 9-153.
Interviews Bram Dierckx met Josephine Hinsch, 22 december 2017 en 14 januari 2018.
TAGHON, P., Mei 1940, De 18-daagse veldtocht in woord en beeld, Tielt, 2010.
Heeft u nog informatie, foto's of documenten over Balense soldaten? Aarzel niet om ons te contacteren via [email protected]. We spreken heel graag een keer af om een kopij te maken. Dank bij voorbaat.
Bram en Tim - Team Balen Bevrijd.
Bram en Tim - Team Balen Bevrijd.