September 2014
In september 1944, precies 70 jaar geleden, werd de gemeente Balen bevrijd. Het Object van de maand September 2014 staat dan ook in het teken van de bevrijdingstroepen.
Het hierna getoonde Object is een Engelse uniformvest of Battle Dress (Pattern 40) die toebehoorde aan een sergeant van de Royal Artillery. Op de Battle Dress staan formatiekentekens van de 15th Scottish Division, één van de vele divisies die in en om Balen actief waren tijdens de bevrijdingsdagen van September 1944.
Het hierna getoonde Object is een Engelse uniformvest of Battle Dress (Pattern 40) die toebehoorde aan een sergeant van de Royal Artillery. Op de Battle Dress staan formatiekentekens van de 15th Scottish Division, één van de vele divisies die in en om Balen actief waren tijdens de bevrijdingsdagen van September 1944.
De Bevrijding van Balen en Olmen
De landing in Normandië op 6 juni 1944 opende een derde front tegen de Duitsers. Aanvankelijk weerden de Duitse troepen zich hardnekkig zodat de geallieerde opmars vertraging opliep. Het duurde nog tot augustus 1944 voor de geallieerde legers een doorbraak konden forceren. Vanaf september leek de geallieerde opmars echter niet meer te stoppen. Op 2 september 1944 werd de Belgische grens bereikt en een dag later rolden de eerste bevrijders de hoofdstad Brussel binnen. Op 4 september werd Antwerpen bevrijd, net zoals de steden Leuven, Mechelen, Lier en Kortrijk. Om de snelle opmars te kunnen stoppen, wierpen de Duitsers een verdedigingslijn op achter het Albertkanaal.
Op 6 september 1944 slaagden de Guards Armoured Division erin over het Albertkanaal te geraken bij Beringen en een bruggenhoofd uit te bouwen. De Engelse troepen rukten aanvankelijk op in de richting van Helchteren en Hechtel, waarna het bruggenhoofd ook werd uitgebreid in de richting van Beverlo en Heppen. De Duitsers vielen het Britse bruggenhoofd, verdedigd door de Nederlandse 'Prinses Irene Brigade’, met alle middelen aan en probeerden de Engelsen terug over het Albertkanaal te dringen. Om die reden werd op 8 september 1944 een poging gedaan om een tweede en derde bruggenhoofd uit te bouwen in Geel-Stelen en Geel-Punt. Daar slaagden eenheden van de 50th Northumbrian Division er eveneens in om over het Albertkanaal te trekken en verder richting Geel-Centrum op te rukken.
De gemeenten Balen en Olmen bevonden zich net in het midden tussen die twee bruggenhoofden. Aan de bevrijding van onze dorpen gingen heel wat bloedige gevechten vooraf: In en om Hechtel werd gevochten van 6 tot 12 september 1944. De gevechten om het Albertkanaal in Geel en Geel-Centrum duurden van 8 tot 12 september 1944.
Vanuit het oostelijke bruggenhoofd bij Beringen slaagden de Engelse Guards Armoured Division erin om het Kempisch Kanaal bij Lommel-Barrier te bereiken op 10 september 1944. Ook vanuit de zuidelijke bruggenhoofden van Geel-Stelen en Geel-Punt bereikte de 15th Scottish Division (die de 50th Northumbrian Divison had afgelost) het Kempisch Kanaal bij Geel-ten-Aert op 13 september 1944. Toen de Duitse eenheden in het gebied tussen die twee punten dreigden omsingeld te worden, werden alle resterende troepen teruggetrokken tot achter het Kempisch Kanaal.
In de nacht van 12 op 13 september 1944 ontruimden de Duitsers in allerijl de enclave, bestaande uit de gemeenten Oostham, Olmen, Balen en Mol. Door de haastige aftocht van het Duitse leger, kregen vele mensen terug hoop. Die periode werd echter ook gekenmerkt door zenuwachtige Duitse militairen, die niet terugdeinsden om al wat hen in de weg stond op te ruimen. De septemberdagen staan zowel in Balen als in Olmen niet alleen in het teken van bevrijdingseuforie, maar ook van talrijke onschuldige burgerslachtoffers.
Woensdag 13 september 1944
‘De Engelsen zijn er!’: de bevrijding van Olmen was een feit. Tegen de avond van 13 september 1944 kwamen de eerste bevrijders met twee Bren Gun Carriers Olmen binnengereden vanuit Oostham. De eerste Engelsen in Olmen behoorden tot het 1st Dorsetshire en het 2nd Devonshire Regiment van de 50th Northumbrian Division (231st Brigade). Diezelfde avond werd ook de weg naar Balen, tot in Hoolst, voor een eerste maal verkend. Op woensdag 13 september trokken eveneens de troepen van de 15th Scottish Division vanuit Zittaart en Geel naar de gemeenten Meerhout en Mol.
Donderdag 14 september 1944
Op 14 september 1944 zond het 2nd Devonshire Regiment opnieuw patrouilles uit. Ditmaal trokken de Engelse ‘Carriers’ tot in Balen-Centrum, alwaar de bevrijders feestelijk werden onthaald. Diezelfde dag reden ook de pantservoertuigen van het 1st Belgian Armoured Car Squadron, onderdeel van de 1st Belgian Independant Brigade ofwel ‘Brigade Piron’, over Balens grondgebied. De Belgische eenheid trok vanuit Leopoldsburg door Schoor en Balen-Centrum in de richting van de Maat in Mol om een verkenningsopdracht uit te voeren. Het 3e Peloton van de ‘Brigade Piron’ kreeg op 11 september 1944 reeds de opdracht om vanuit Leopoldsburg oprukken naar Balen, maar stuitte toen op hevige Duitse weerstand aan de steenweg Leopoldsburg-Balen. Bij die confrontatie werd een Belgische pantserwagen uitgeschakeld door een Duits 88mm FLAK-kanon dat stond opgesteld aan de grens Balen-Leopoldsburg. Een monument herinnert vandaag nog steeds aan dat incident.
Bevrijdingsdagen 1944
Tijdens de eerste Bevrijdingsdagen verbleven in Balen eveneens soldaten van de 15th Scottish Division. Onder andere het 119th Light Anti Aircraft (LAA) Regiment stelde enkele luchtafweerkanonnen op in de omgeving van de Berg en de Vaartstraat. Aan het kanaal Dessel-Kwaadmechelen, tussen de Berg en de Oude Molsebaan, werd een groot tentenkamp opgeslagen. De eenheid was uitgerust met 40mm Bofor-kanonnen.
De landing in Normandië op 6 juni 1944 opende een derde front tegen de Duitsers. Aanvankelijk weerden de Duitse troepen zich hardnekkig zodat de geallieerde opmars vertraging opliep. Het duurde nog tot augustus 1944 voor de geallieerde legers een doorbraak konden forceren. Vanaf september leek de geallieerde opmars echter niet meer te stoppen. Op 2 september 1944 werd de Belgische grens bereikt en een dag later rolden de eerste bevrijders de hoofdstad Brussel binnen. Op 4 september werd Antwerpen bevrijd, net zoals de steden Leuven, Mechelen, Lier en Kortrijk. Om de snelle opmars te kunnen stoppen, wierpen de Duitsers een verdedigingslijn op achter het Albertkanaal.
Op 6 september 1944 slaagden de Guards Armoured Division erin over het Albertkanaal te geraken bij Beringen en een bruggenhoofd uit te bouwen. De Engelse troepen rukten aanvankelijk op in de richting van Helchteren en Hechtel, waarna het bruggenhoofd ook werd uitgebreid in de richting van Beverlo en Heppen. De Duitsers vielen het Britse bruggenhoofd, verdedigd door de Nederlandse 'Prinses Irene Brigade’, met alle middelen aan en probeerden de Engelsen terug over het Albertkanaal te dringen. Om die reden werd op 8 september 1944 een poging gedaan om een tweede en derde bruggenhoofd uit te bouwen in Geel-Stelen en Geel-Punt. Daar slaagden eenheden van de 50th Northumbrian Division er eveneens in om over het Albertkanaal te trekken en verder richting Geel-Centrum op te rukken.
De gemeenten Balen en Olmen bevonden zich net in het midden tussen die twee bruggenhoofden. Aan de bevrijding van onze dorpen gingen heel wat bloedige gevechten vooraf: In en om Hechtel werd gevochten van 6 tot 12 september 1944. De gevechten om het Albertkanaal in Geel en Geel-Centrum duurden van 8 tot 12 september 1944.
Vanuit het oostelijke bruggenhoofd bij Beringen slaagden de Engelse Guards Armoured Division erin om het Kempisch Kanaal bij Lommel-Barrier te bereiken op 10 september 1944. Ook vanuit de zuidelijke bruggenhoofden van Geel-Stelen en Geel-Punt bereikte de 15th Scottish Division (die de 50th Northumbrian Divison had afgelost) het Kempisch Kanaal bij Geel-ten-Aert op 13 september 1944. Toen de Duitse eenheden in het gebied tussen die twee punten dreigden omsingeld te worden, werden alle resterende troepen teruggetrokken tot achter het Kempisch Kanaal.
In de nacht van 12 op 13 september 1944 ontruimden de Duitsers in allerijl de enclave, bestaande uit de gemeenten Oostham, Olmen, Balen en Mol. Door de haastige aftocht van het Duitse leger, kregen vele mensen terug hoop. Die periode werd echter ook gekenmerkt door zenuwachtige Duitse militairen, die niet terugdeinsden om al wat hen in de weg stond op te ruimen. De septemberdagen staan zowel in Balen als in Olmen niet alleen in het teken van bevrijdingseuforie, maar ook van talrijke onschuldige burgerslachtoffers.
Woensdag 13 september 1944
‘De Engelsen zijn er!’: de bevrijding van Olmen was een feit. Tegen de avond van 13 september 1944 kwamen de eerste bevrijders met twee Bren Gun Carriers Olmen binnengereden vanuit Oostham. De eerste Engelsen in Olmen behoorden tot het 1st Dorsetshire en het 2nd Devonshire Regiment van de 50th Northumbrian Division (231st Brigade). Diezelfde avond werd ook de weg naar Balen, tot in Hoolst, voor een eerste maal verkend. Op woensdag 13 september trokken eveneens de troepen van de 15th Scottish Division vanuit Zittaart en Geel naar de gemeenten Meerhout en Mol.
Donderdag 14 september 1944
Op 14 september 1944 zond het 2nd Devonshire Regiment opnieuw patrouilles uit. Ditmaal trokken de Engelse ‘Carriers’ tot in Balen-Centrum, alwaar de bevrijders feestelijk werden onthaald. Diezelfde dag reden ook de pantservoertuigen van het 1st Belgian Armoured Car Squadron, onderdeel van de 1st Belgian Independant Brigade ofwel ‘Brigade Piron’, over Balens grondgebied. De Belgische eenheid trok vanuit Leopoldsburg door Schoor en Balen-Centrum in de richting van de Maat in Mol om een verkenningsopdracht uit te voeren. Het 3e Peloton van de ‘Brigade Piron’ kreeg op 11 september 1944 reeds de opdracht om vanuit Leopoldsburg oprukken naar Balen, maar stuitte toen op hevige Duitse weerstand aan de steenweg Leopoldsburg-Balen. Bij die confrontatie werd een Belgische pantserwagen uitgeschakeld door een Duits 88mm FLAK-kanon dat stond opgesteld aan de grens Balen-Leopoldsburg. Een monument herinnert vandaag nog steeds aan dat incident.
Bevrijdingsdagen 1944
Tijdens de eerste Bevrijdingsdagen verbleven in Balen eveneens soldaten van de 15th Scottish Division. Onder andere het 119th Light Anti Aircraft (LAA) Regiment stelde enkele luchtafweerkanonnen op in de omgeving van de Berg en de Vaartstraat. Aan het kanaal Dessel-Kwaadmechelen, tussen de Berg en de Oude Molsebaan, werd een groot tentenkamp opgeslagen. De eenheid was uitgerust met 40mm Bofor-kanonnen.
Bronnen
Antwerpen Bevrijd, Fotoboek Gazet van Antwerpen, 2004.
DIDDEN J., Fighting Spirit, 2012.
ERFGOED BALEN, 'Nooit Meer Oorlog', Balen en Olmen tijdens WOI en WOII, 2008.
KEMSLEY W. en RIESCO R. The Scottish Lion on patrol, 1945.
LONDEN, National Archives, War Diary 1st Bn Dorsetshire Regt.
LONDEN, National Archives, War Diary 2nd Bn Devonshire Regt.
LONDEN, National Archives, War Diary 119 LAA Regt RA.
LOUCHE M., De bevrijding van Heppen en Leopoldsburg (9-12 september 1944), 2001.
Memoiren Brigade Piron, België Veldtocht 1944, Deel 7, 1944.
MERTENS K., Balen tijdens de Tweede Wereldoorlog, 2004.
RIJMEN C., De bevrijding van Ham, September 1944, 1995.
SMOLDERS F., Olmen tijdens de Tweede Wereldoorlog, 1989.
Antwerpen Bevrijd, Fotoboek Gazet van Antwerpen, 2004.
DIDDEN J., Fighting Spirit, 2012.
ERFGOED BALEN, 'Nooit Meer Oorlog', Balen en Olmen tijdens WOI en WOII, 2008.
KEMSLEY W. en RIESCO R. The Scottish Lion on patrol, 1945.
LONDEN, National Archives, War Diary 1st Bn Dorsetshire Regt.
LONDEN, National Archives, War Diary 2nd Bn Devonshire Regt.
LONDEN, National Archives, War Diary 119 LAA Regt RA.
LOUCHE M., De bevrijding van Heppen en Leopoldsburg (9-12 september 1944), 2001.
Memoiren Brigade Piron, België Veldtocht 1944, Deel 7, 1944.
MERTENS K., Balen tijdens de Tweede Wereldoorlog, 2004.
RIJMEN C., De bevrijding van Ham, September 1944, 1995.
SMOLDERS F., Olmen tijdens de Tweede Wereldoorlog, 1989.