Februari 2020
Het Object van de Maand Februari gaat rechtstreeks terug naar het dagelijkse leven tijdens de Duitse bezetting. Heel wat kinderen die de oorlogstijd meemaakten en werden geconfronteerd met de getoonde objecten, hebben wellicht talrijke – goede en minder goede – herinneringen aan de ‘schoolsoep’ of ‘levertraan van Winterhulp’…
Winterhulp – Secours d’Hiver
Op 29 oktober 1940 kwam er in België een hulpverlenende organisatie tot stand onder de naam Winterhulp – Secours d’Hiver. Op aandringen van de Duitse Militärverwaltung werd door het college van secretarissen-generaal een koepelorganisatie opgericht die een aantal andere liefdadigheidsorganisaties moest hergroeperen en de wildgroei van de vele caritatieve initiatieven moest tegengaan. Onder het mom van ‘nationale solidariteit’ werden de werkzaamheden van het Roode Kruis van België, het Vlaamsche Kruis en het Nationaal Werk voor Oudstrijders en Oorlogsinvaliden gebundeld.
De naam van de koepelorganisatie was rechtstreeks afgeleid van de Duitse tegenhanger Winterhilfswerk des Deutsches Volkes of kortweg Winterhilfswerk (WHW), die al in 1933 was ontstaan. Door de naam stootte de organisatie meteen op argwaan en al spottend werd ze ook wel eens ‘Secours d’Hitler’ genoemd. Hoewel de goedkeuring van de Duitse bezetter noodzakelijk was voor de werking van Winterhulp België, werd al snel duidelijk dat de initiatieven vooral blijk gaven van toewijding en burgerzin ten behoeve van hulpzoekenden en noodlijdenden. Het Uitvoerend Comité van de nationale organisatie bestond hoofdzakelijk uit vooraanstaande Belgicisten, maar ook de provinciale en lokale comités waren vaak allesbehalve Duitsgezind.
In Balen kwam tegen het einde van 1940 ook een Plaatselijk Comité van Winterhulp tot stand. Het waren vooral vooraanstaande burgers, die een duidelijke link hadden met de lokale hulpverlening en steun aan armen, die deel uitmaakten van het comité. In december 1940 werden de volgende personen aangesteld:
Op 29 oktober 1940 kwam er in België een hulpverlenende organisatie tot stand onder de naam Winterhulp – Secours d’Hiver. Op aandringen van de Duitse Militärverwaltung werd door het college van secretarissen-generaal een koepelorganisatie opgericht die een aantal andere liefdadigheidsorganisaties moest hergroeperen en de wildgroei van de vele caritatieve initiatieven moest tegengaan. Onder het mom van ‘nationale solidariteit’ werden de werkzaamheden van het Roode Kruis van België, het Vlaamsche Kruis en het Nationaal Werk voor Oudstrijders en Oorlogsinvaliden gebundeld.
De naam van de koepelorganisatie was rechtstreeks afgeleid van de Duitse tegenhanger Winterhilfswerk des Deutsches Volkes of kortweg Winterhilfswerk (WHW), die al in 1933 was ontstaan. Door de naam stootte de organisatie meteen op argwaan en al spottend werd ze ook wel eens ‘Secours d’Hitler’ genoemd. Hoewel de goedkeuring van de Duitse bezetter noodzakelijk was voor de werking van Winterhulp België, werd al snel duidelijk dat de initiatieven vooral blijk gaven van toewijding en burgerzin ten behoeve van hulpzoekenden en noodlijdenden. Het Uitvoerend Comité van de nationale organisatie bestond hoofdzakelijk uit vooraanstaande Belgicisten, maar ook de provinciale en lokale comités waren vaak allesbehalve Duitsgezind.
In Balen kwam tegen het einde van 1940 ook een Plaatselijk Comité van Winterhulp tot stand. Het waren vooral vooraanstaande burgers, die een duidelijke link hadden met de lokale hulpverlening en steun aan armen, die deel uitmaakten van het comité. In december 1940 werden de volgende personen aangesteld:
- Voorzitter: Stuyck Eugeen – geneesheer.
- Secretaris: Peeters Felix - rustend onderwijzer.
- Leden:
- Kemps Louis – geneesheer.
- Baeten Jan Baptist – timmerman.
- Bierkens Louis – handelaar.
- Jansen Madelaine – zonder beroep.
- Thys Louis – Bediende.
- Van Hoorick Irma Julia - Overste Gasthuis.
- Vermeulen August – landbouwer en Lid COO.
- Wouters Egied - Notaris.
Solidariteits- en liefdadigheidsacties
Het takenpakket van Winterhulp bestond uit het verzamelen van giften en bijdragen om vervolgens materiële en morele hulpverlening op gang te brengen ten aanzien van de minder gegoeden en zwakkeren in de samenleving.
De werkingsmiddelen bestonden uit schenkingen, vrijwillige bijdragen en gelden van de staat. Via talrijke tombola’s, loterijen, collectes, feesten en culturele activiteiten zoals toneelspelen en filmvertoningen, haalden de vrijwilligers en medewerkers van Winterhulp geld op voor liefdadigheid. Maar ook aangeslagen en verbeurd verklaarde goederen werden ter beschikking gesteld aan de organisatie.
De lokale kranten berichtten regelmatig over de acties en activiteiten van de lokale Winterhulp-afdelingen. Menig maal werden burgers aangespoord om een bijdrage te leveren of deel te nemen aan de loterijen.
Het takenpakket van Winterhulp bestond uit het verzamelen van giften en bijdragen om vervolgens materiële en morele hulpverlening op gang te brengen ten aanzien van de minder gegoeden en zwakkeren in de samenleving.
De werkingsmiddelen bestonden uit schenkingen, vrijwillige bijdragen en gelden van de staat. Via talrijke tombola’s, loterijen, collectes, feesten en culturele activiteiten zoals toneelspelen en filmvertoningen, haalden de vrijwilligers en medewerkers van Winterhulp geld op voor liefdadigheid. Maar ook aangeslagen en verbeurd verklaarde goederen werden ter beschikking gesteld aan de organisatie.
De lokale kranten berichtten regelmatig over de acties en activiteiten van de lokale Winterhulp-afdelingen. Menig maal werden burgers aangespoord om een bijdrage te leveren of deel te nemen aan de loterijen.
Aanvankelijk richtte de organisatie zich vooral op het verdelen van voedsel, kledij en steenkool onder de meest noodlijdende burgers. Door de oorlog werd de voedselvoorziening voor de hele bevolking ontwricht en richtte Winterhulp zich meer en meer op kwetsbare bevolkingsgroepen zoals kinderen, scholieren, zwangere en zogende vrouwen, opgeëiste werknemers, krijgsgevangenen, oud-strijders en kunstenaar.
Een aanzienlijk en belangrijk luik van de werking omhelsde de schoolbedelingen en schoolhulp, waardoor heel wat schoolgaande kinderen - ondanks de grote voedseltekorten - regelmatig werden voorzien van voedingsrijke levensmiddelen zoals soep, sinaasappelen, chocolade, vijgen, melk, vitamines en levertraan...
Een fles met levertraan
Voor de oorlog was levertraan reeds een 'wondermiddel' voor zwakkeren en kinderen. Het was een dierlijke olie afkomstig uit de lever van verscheidene vissoorten. Zij die ooit levertraan met de lepel innamen, herinneren zich wellicht nog steeds de specifieke smaak...
Levertraan was rijk aan vitaminen en werd daarom door organisaties als Winterhulp uitgedeeld aan kinderen. Het werd omschreven als een middel tegen een 'zwak gestel' en 'slapheid'. Ook de lokale schoolkinderen kregen regelmatig een lepel toebedeeld tijdens de bezetting.
De getoonde fles is een authentiek exemplaar en werd als gift uitgedeeld door Winterhulp. Het etiket schreef 1 koffielepel per dag voor. De betreffende levertraan werd samengesteld door Apotheker L. Cocle uit Brussel.
Het etiket vermeldde eveneens de volgende tekst:
Flesch gewaarborgd 4 fr. franco
Terug te zenden aan depot Winterhulp
Fabrieken Nouvelles Huileries Anversoises
Merxem-Antwerpen voor den 31 juli 1944.
Een aanzienlijk en belangrijk luik van de werking omhelsde de schoolbedelingen en schoolhulp, waardoor heel wat schoolgaande kinderen - ondanks de grote voedseltekorten - regelmatig werden voorzien van voedingsrijke levensmiddelen zoals soep, sinaasappelen, chocolade, vijgen, melk, vitamines en levertraan...
Een fles met levertraan
Voor de oorlog was levertraan reeds een 'wondermiddel' voor zwakkeren en kinderen. Het was een dierlijke olie afkomstig uit de lever van verscheidene vissoorten. Zij die ooit levertraan met de lepel innamen, herinneren zich wellicht nog steeds de specifieke smaak...
Levertraan was rijk aan vitaminen en werd daarom door organisaties als Winterhulp uitgedeeld aan kinderen. Het werd omschreven als een middel tegen een 'zwak gestel' en 'slapheid'. Ook de lokale schoolkinderen kregen regelmatig een lepel toebedeeld tijdens de bezetting.
De getoonde fles is een authentiek exemplaar en werd als gift uitgedeeld door Winterhulp. Het etiket schreef 1 koffielepel per dag voor. De betreffende levertraan werd samengesteld door Apotheker L. Cocle uit Brussel.
Het etiket vermeldde eveneens de volgende tekst:
Flesch gewaarborgd 4 fr. franco
Terug te zenden aan depot Winterhulp
Fabrieken Nouvelles Huileries Anversoises
Merxem-Antwerpen voor den 31 juli 1944.
Bronnen
BEVEREN, RAA, Archief van Winterhulp Plaatselijke Comités uit de provincie Antwerpen.
JACQUEMYNS, H., België in de Tweede Wereldoorlog, Deel 2, Een bezet land, Antwerpen, 1984.
‘Winterhulp’, 2020 (www.belgiumwwii.be).
WILLEMS, B., Inventaris van het archief van Winterhulp Plaatselijke Comités uit de provincie Antwerpen en rechtsopvolgers 1940-1948, Inventaris Rijksarchief Nr. 76, Brussel, 2013.
BEVEREN, RAA, Archief van Winterhulp Plaatselijke Comités uit de provincie Antwerpen.
JACQUEMYNS, H., België in de Tweede Wereldoorlog, Deel 2, Een bezet land, Antwerpen, 1984.
‘Winterhulp’, 2020 (www.belgiumwwii.be).
WILLEMS, B., Inventaris van het archief van Winterhulp Plaatselijke Comités uit de provincie Antwerpen en rechtsopvolgers 1940-1948, Inventaris Rijksarchief Nr. 76, Brussel, 2013.