December 2021
Voor de uitbraak van de Tweede Wereldoorlog werd weinig tot geen aandacht besteed aan het speciaal opleiden van scherpschutters. Men ging er van uit dat een standaard opleiding met een standaard oorlogswapen voldoende nauwkeurig was voor een efficiënte oorlogsvoering.
Na de eerste contacten in Polen en Frankrijk bleek echter al snel dat er toch nood was aan beter opgeleide scherpschutters en hulpmiddelen om nauwkeuriger te kunnen schieten op grotere afstanden. Zo konden onder andere schietgaten van bunkers efficiënter onder vuur worden genomen.
Om die reden werd er in 1939 een project gestart waaruit de ZF41 voortvloeide, een klein maar 'doeltreffend' hulpmiddel.
Na de eerste contacten in Polen en Frankrijk bleek echter al snel dat er toch nood was aan beter opgeleide scherpschutters en hulpmiddelen om nauwkeuriger te kunnen schieten op grotere afstanden. Zo konden onder andere schietgaten van bunkers efficiënter onder vuur worden genomen.
Om die reden werd er in 1939 een project gestart waaruit de ZF41 voortvloeide, een klein maar 'doeltreffend' hulpmiddel.
Een doeltreffende mikhulp.
Het zielfernrohr 41 (kort: ZF41) was een telescoop op langere oogafstand. Het was niet zozeer ontworpen als 'sniper' kijker om op grotere afstand doelwitten uit te schakelen, maar eerder als hulpmiddel om nauwkeuriger te kunnen mikken.
Het kijkertje was ontworpen om met zijn montage op de K98k te worden bevestigd, het standaard oorlogswapen van het Duitse leger. Gedurende de oorlog zou de kijker in grote getale aan alle legereenheden worden toegekend.
Het zielfernrohr 41 (kort: ZF41) was een telescoop op langere oogafstand. Het was niet zozeer ontworpen als 'sniper' kijker om op grotere afstand doelwitten uit te schakelen, maar eerder als hulpmiddel om nauwkeuriger te kunnen mikken.
Het kijkertje was ontworpen om met zijn montage op de K98k te worden bevestigd, het standaard oorlogswapen van het Duitse leger. Gedurende de oorlog zou de kijker in grote getale aan alle legereenheden worden toegekend.
Van mikhulp naar scherpschutters-telescoop.
Initieel was de telescoop bedoeld om toegekend te worden aan de beste schutter uit een eenheid, om deze het mikken nog te vergemakkelijken. De kijker had maar een vergroting van 1,5x en was dus niet erg geschikt om verafgelegen doelwitten te raken. Toch werd de ZF41 vanaf 1942 officieel als scherpschutters- telescoop aan troepen geleverd.
Naargelang de oorlog vorderde en de vraag naar scherpschutters-geweren groeide, oversteeg de vraag de productiemogelijkheden van de fabrieken. Bovendien was het niet altijd makkelijk deze wapens te leveren aan het front.
Dit had nog andere gevolgen voor de soldaten:
Oorspronkelijk werden de telescopen samen met de meest accurate K98's in de fabrieken uitgelijnd. Zo werd er toegekeken om de precisie van de geleverde wapens te kunnen garanderen.
Na verloop van tijd bleek de vraag echter zo hoog, dat een vervangstuk werd toegewezen aan wapenmakers ten velde. Zo kon een standaard K98 met keep en korrel (standaard mikhulp, hier met het laddervisier) worden aangepast om de ZF41 zelf ten velde te monteren. Hierbij kon natuurlijk niet dezelfde precisie worden gegarandeerd.
Omdat elke K98 in het veld kon worden aangepast, kunnen we deze nu terugvinden op elke mogelijke fabrikant.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren er slechts 3 fabrikanten die de fabrieksmatig uitgelijnde K98k met bijhorende ZF41 afleverden, namelijk:
Initieel was de telescoop bedoeld om toegekend te worden aan de beste schutter uit een eenheid, om deze het mikken nog te vergemakkelijken. De kijker had maar een vergroting van 1,5x en was dus niet erg geschikt om verafgelegen doelwitten te raken. Toch werd de ZF41 vanaf 1942 officieel als scherpschutters- telescoop aan troepen geleverd.
Naargelang de oorlog vorderde en de vraag naar scherpschutters-geweren groeide, oversteeg de vraag de productiemogelijkheden van de fabrieken. Bovendien was het niet altijd makkelijk deze wapens te leveren aan het front.
Dit had nog andere gevolgen voor de soldaten:
Oorspronkelijk werden de telescopen samen met de meest accurate K98's in de fabrieken uitgelijnd. Zo werd er toegekeken om de precisie van de geleverde wapens te kunnen garanderen.
Na verloop van tijd bleek de vraag echter zo hoog, dat een vervangstuk werd toegewezen aan wapenmakers ten velde. Zo kon een standaard K98 met keep en korrel (standaard mikhulp, hier met het laddervisier) worden aangepast om de ZF41 zelf ten velde te monteren. Hierbij kon natuurlijk niet dezelfde precisie worden gegarandeerd.
Omdat elke K98 in het veld kon worden aangepast, kunnen we deze nu terugvinden op elke mogelijke fabrikant.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren er slechts 3 fabrikanten die de fabrieksmatig uitgelijnde K98k met bijhorende ZF41 afleverden, namelijk:
- duv : Berlin-Lübecker, Lübeck 1941 - 1942
- Ar : Mauserwerke, Borsigwalde 1942 - 1943
- byf : Mauserwerke, Oberndorf 1943 - 1945
Oorspronkelijk werd de telescoop in 1940 ontworpen als de 'ZF40'. Wanneer de productie in 1941 werd opgedreven, werd deze hernoemd naar 'ZF41'. De meeste ZF40 die nog niet in omloop waren, werden in het fabriek ontdaan van de ZF40 stempel en opnieuw gestempeld met ZF41. Nog later in de oorlog zou het interne lens-systeem licht worden vereenvoudigd, deze vereenvoudigde modellen werden gestempeld en geproduceerd als ZF41-1 of ZF41/1 .
Om beschadigingen en vervuiling van de kijker te voorkomen, kon de kijker en montage simpelweg van de rail op de K98 worden verwijderd. Deze kon dan worden opgeborgen in de transportdoos waarin de kijker oorspronkelijk werd geleverd. Bovendien kon het wapen gewoon worden gebruikt zonder telescoop, door te mikken met behulp van het laddervisier vooraan. Het doosje kon door de soldaat aan de riem worden gedragen.
Het transportkoffertje bevatte -buiten telescoop met montage- ook 2 regenschilden (voor en achterschild), borsteltje om vuil te verwijderen en een klarinol doekje, speciaal behandeld om de lenzen te reinigen.
Het transportkoffertje bevatte -buiten telescoop met montage- ook 2 regenschilden (voor en achterschild), borsteltje om vuil te verwijderen en een klarinol doekje, speciaal behandeld om de lenzen te reinigen.
Het doel was om vanaf 1942 6% van alle K98's in dienst uit te rusten met de ZF41, in realiteit is het echter zeer twijfelachtig of deze doelstelling ooit werd behaald. Vanaf 1944 werd de met telescoop uitgeruste K98 ook niet meer beschouwd als een scherpschutterswapen, waardoor de ZF41 ook ter beschikking kwam van eenheden die hier voordien geen recht op hadden.
Tegen het jaar 1944 werden zo (ongeveer) 90.000 exemplaren van deze telescopen aan soldaten geleverd. De ZF41 zou dienst doen tot aan het eind van de oorlog, waarbij het totaal geproduceerde aantal wordt geschat om en bij de 100.000 exemplaren.
Tegen het jaar 1944 werden zo (ongeveer) 90.000 exemplaren van deze telescopen aan soldaten geleverd. De ZF41 zou dienst doen tot aan het eind van de oorlog, waarbij het totaal geproduceerde aantal wordt geschat om en bij de 100.000 exemplaren.
Iets meer technische info:
ZF40, 41 en 41/1 werden gestempeld met verschillende codes. 1 van deze codes was de drielettercode die correspondeerde met een fabrikant (fabrikanten werden niet met volle naam vermeld uit vrees voor bombardementen). Deze codes werden evengoed door de fabrikanten gebruikt op andere instrumenten.
Codes van de optiekfabrikanten:
ZF40, 41 en 41/1 werden gestempeld met verschillende codes. 1 van deze codes was de drielettercode die correspondeerde met een fabrikant (fabrikanten werden niet met volle naam vermeld uit vrees voor bombardementen). Deze codes werden evengoed door de fabrikanten gebruikt op andere instrumenten.
Codes van de optiekfabrikanten:
- bmj: Hensoldt & Sohne Optische Werke A.-G., Wetzlar
- cag: Swarovski, Tyrol, Austria
- clb: Dr. F. A. Wohler, Kassel
- cxn: Emil Busch A.-G., Optische Industrie, Rathenow
- ddv: Oculus, Berlin
- dow: Opticotechna G.m.b.H., Prerau, Czech
- dym: Runge & Kaulfuss, Rathenow
- eso: Rodenstock Optische Werke, Munich
- emv: Hertel & Reuss, Optik u. Feinmechanik, Kassel
- fvs: Spindler & Hoyer, Gottingen
- fzg: Feinmechanik G.m.b.H., Kassel
- gkp: Rufs & Co, Kassel
- jve: Ernst Ludvig Optisches Werk, Weixdorf
- kov: Etablissement Barbier, Benard et Turenne, Paris
- mow: Seidenweberer Berga C.W.Crous & Co., Berga/Elster
- kay: Ford-Werke A.G., Werk, Berlin
- hap: Kohl, S.G, Max Physikalische Apparate, Chemnitz
Buiten deze 'makerscode', vinden we ook nog een code terug waarmee het type smeermiddel wordt aangeduid. Dit was van groot belang bij koudere temperaturen, hieraan kon namelijk worden gezien vanaf welke temperatuur het smeermiddel zou bevriezen.
Aanduidingen van smeermiddelen waren bovendien hetzelfde op alle optische instrumenten.
Aanduiding smeermiddel:
Aanduidingen van smeermiddelen waren bovendien hetzelfde op alle optische instrumenten.
Aanduiding smeermiddel:
- K.F. : de vroegste markering teruggevonden op optiek voor vet: K.F. staat voor Kalt fett, welk tegen bevriezing was bestand tot een temperatuur van -20°C. In dit geval ging het om het product 'Busch-C-Fett' of 'Invarol' (Deze werden in gebruik genomen vanaf 27 mei 1940). Werd gebruikt vanaf 1940-1941.
- o : Een lichtblauw cirkeltje, welk stond voor vacuümvet 1416, welke bestand was tegen koudere temperaturen. Dit vet was bestand tegen een temperatuur van -40°C. Werd gebruikt vanaf 1942.
- + : een lichtblauw plusteken, werd vrij snel in gebruik genomen nadat vacuümvet 1416 werd ingevoerd. Waarschijnlijk voldeed vacuümvet 1416 toch niet aan vele vereisten. Dit werd vervangen door het lichtblauwe plusteken: instrumentenvet 1442. Ook dit vet was bestand tegen temperaturen tot -40°C. Vanaf 1942.
- △: Een lichtblauw driehoekje, Instrumentenvet (naam onduidelijk), bruikbaar tussen -40°C en +50°C. Werd laat in het jaar 1943 ingevoerd.
De montage:
Alle montages voor de optiek (de beugel waarmee het optische gedeelte op de rail werd bevestigd) werden geproduceerd door één fabrikant: Berlin-Lübecker Maschinenfabrik en zijn gemarkeerd met de fabriekscode 'duv' en een 214 waffenamt keurstempel.
Bronnen
Archief- en Documentatie Werkgroep Balen Bevrijd.
Senich, P., 'The German sniper, 1914-1945'.
D. Law, R., 'Backbone of the Wehrmacht, VOL.II: Sniper variations of the German K98k Rifle'.
Karem & Steves, 'Karabiner 98k'.
JR Militaria, (www.jrmilitaria.com).
Archief- en Documentatie Werkgroep Balen Bevrijd.
Senich, P., 'The German sniper, 1914-1945'.
D. Law, R., 'Backbone of the Wehrmacht, VOL.II: Sniper variations of the German K98k Rifle'.
Karem & Steves, 'Karabiner 98k'.
JR Militaria, (www.jrmilitaria.com).