Collaboratie in de Zuiderkempen
Een studie over Burgers uit 10 Kempense gemeenten die werden bestraft voor het meewerken met de Duitse Bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog...
door Tom Vanleeuwen
Het begrip ‘Collaboratie’
Het woord collaboratie is eigenlijk afgeleid van het Latijnse woord collaborator en betekend letterlijk medewerker. Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben naar schatting een half miljoen Belgen –Vlamingen, Brusselaars en Walen– hun diensten aangeboden om mee te werken met de Duitse Militaire Bezetter.
In de naoorlogse repressietijd, de bestraffing van de collaborateurs, werden er in totaal ongeveer 400.000 dossiers opgemaakt tegen Belgische onderdanen die op de een of andere manier hadden gecollaboreerd. Ongeveer 100.000 burgers kregen ook effectief een straf voor het meewerken met de Duitse bezetter: van terechtstelling over vrijheidsberoving tot verlies (tijdelijk) van de burgerrechten.
De samenwerking met de Duitse bezetter, de collaboratie, is veelzijdig en complex en kent een oneindig aantal tinten en gradaties. Ruim zeventig jaar na datum is het vraagteken over de collaboratie sterk aanwezig ondanks dat er nog steeds een taboe op rust. Met het verstrijken van de tijd verdwijnen ook de hoofdrolspelers en verbrokkelt stilaan dat taboe. Meer nog, het aantal verzoeken tot duiding en verklaring gaan de laatste jaren steeds in stijgende lijn. Als Balen Bevrijd willen we in deze materie niet achterblijven en willen we ons onderzoek naar de 'Collaboratie in de Antwerpse Kempen' om die reden kenbaar maken.
Bronnenmateriaal
Het onderzoek beperkt zich tot een grondige studie van de uittreksels der vonnissen gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad – Moniteur Belge in de jaargangen van 1944 tot en met 1949. Alle vonnissen, uitgesproken door de verschillende krijgsraden en krijgsrechtbanken, tegen Kempense collaborateurs werden namelijk gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad.
Alle Staatsbladen van de periode 1938 – 1955 werden door een sluitende overeenkomst, in augustus 2017, geschonken door het Stadsarchief van Turnhout aan de Werkgroep Balen Bevrijd en in ons Archief opgenomen.
Het woord collaboratie is eigenlijk afgeleid van het Latijnse woord collaborator en betekend letterlijk medewerker. Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben naar schatting een half miljoen Belgen –Vlamingen, Brusselaars en Walen– hun diensten aangeboden om mee te werken met de Duitse Militaire Bezetter.
In de naoorlogse repressietijd, de bestraffing van de collaborateurs, werden er in totaal ongeveer 400.000 dossiers opgemaakt tegen Belgische onderdanen die op de een of andere manier hadden gecollaboreerd. Ongeveer 100.000 burgers kregen ook effectief een straf voor het meewerken met de Duitse bezetter: van terechtstelling over vrijheidsberoving tot verlies (tijdelijk) van de burgerrechten.
De samenwerking met de Duitse bezetter, de collaboratie, is veelzijdig en complex en kent een oneindig aantal tinten en gradaties. Ruim zeventig jaar na datum is het vraagteken over de collaboratie sterk aanwezig ondanks dat er nog steeds een taboe op rust. Met het verstrijken van de tijd verdwijnen ook de hoofdrolspelers en verbrokkelt stilaan dat taboe. Meer nog, het aantal verzoeken tot duiding en verklaring gaan de laatste jaren steeds in stijgende lijn. Als Balen Bevrijd willen we in deze materie niet achterblijven en willen we ons onderzoek naar de 'Collaboratie in de Antwerpse Kempen' om die reden kenbaar maken.
Bronnenmateriaal
Het onderzoek beperkt zich tot een grondige studie van de uittreksels der vonnissen gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad – Moniteur Belge in de jaargangen van 1944 tot en met 1949. Alle vonnissen, uitgesproken door de verschillende krijgsraden en krijgsrechtbanken, tegen Kempense collaborateurs werden namelijk gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad.
Alle Staatsbladen van de periode 1938 – 1955 werden door een sluitende overeenkomst, in augustus 2017, geschonken door het Stadsarchief van Turnhout aan de Werkgroep Balen Bevrijd en in ons Archief opgenomen.
De werkwijze van het onderzoek
Negen maanden lang heb ik, tijdens elk beschikbaar stukje vrije tijd, alle uittreksels der vonnissen zoals gepubliceerd in de Belgische Staatsbladen met de meetlat nagelezen op trefwoorden. Voor die studie werden 10 gemeentenamen weerhouden uit onze regio. Thans vallen die tien (toenmalige) gemeenten allen binnen het werkingsgebied van de Erfgoedcel k.ERF. De volgende gemeentes komen bijgevolg in deze studie aan bod:
Vanaf 1950 tot 1955 komt er voor onze regio geen nieuwe informatie meer uit de Staatsbladen. Na de opmaak van een lijst, werden alle uittreksels der vonnissen gedigitaliseerd en gerangschikt per gemeente. Daarna werd overgegaan tot het aanleggen van een beknopt dossier van de vonnissen. Ik heb telkens het eerste vonnis, van alle veroordeelde personen, opgenomen in chronologische volgorde volgens verschijning in het Staatsblad.
De chronologie van het Staatsblad werd bewust overgenomen omdat vele veroordeelden later beroep aantekenden, al dan niet bij verstek (afwezigheid van de beklaagde op de zitting), tegen hun eerste vonnis. Vele veroordeelden komen nog herhaaldelijk terug wanneer hun vonnis in beroep voorkwam. Enkel en alleen wanneer het uittreksel van het vonnis in beroep meer informatie vrijgaf over de persoon in kwestie, werd die informatie toegevoegd bij de info uit het eerst verschenen vonnis. Per persoon werden de volgende gegevens verwerkt:
De conclusie werd opgedeeld in een luik dat dieper ingaat op de collaboratie binnen de 10 gemeenten en dus een beeld geeft per gemeente. Daarnaast werd ook een globale vergelijking opgemaakt op basis van de gegevens voor de 10 gemeenten samen. Die onderzoeksresultaten worden hieronder graag met u gedeeld.
Negen maanden lang heb ik, tijdens elk beschikbaar stukje vrije tijd, alle uittreksels der vonnissen zoals gepubliceerd in de Belgische Staatsbladen met de meetlat nagelezen op trefwoorden. Voor die studie werden 10 gemeentenamen weerhouden uit onze regio. Thans vallen die tien (toenmalige) gemeenten allen binnen het werkingsgebied van de Erfgoedcel k.ERF. De volgende gemeentes komen bijgevolg in deze studie aan bod:
- Balen
- Eindhout
- Dessel
- Geel
- Meerhout
- Mol
- Olmen
- Retie
- Veerle
- Vorst-Kempen
Vanaf 1950 tot 1955 komt er voor onze regio geen nieuwe informatie meer uit de Staatsbladen. Na de opmaak van een lijst, werden alle uittreksels der vonnissen gedigitaliseerd en gerangschikt per gemeente. Daarna werd overgegaan tot het aanleggen van een beknopt dossier van de vonnissen. Ik heb telkens het eerste vonnis, van alle veroordeelde personen, opgenomen in chronologische volgorde volgens verschijning in het Staatsblad.
De chronologie van het Staatsblad werd bewust overgenomen omdat vele veroordeelden later beroep aantekenden, al dan niet bij verstek (afwezigheid van de beklaagde op de zitting), tegen hun eerste vonnis. Vele veroordeelden komen nog herhaaldelijk terug wanneer hun vonnis in beroep voorkwam. Enkel en alleen wanneer het uittreksel van het vonnis in beroep meer informatie vrijgaf over de persoon in kwestie, werd die informatie toegevoegd bij de info uit het eerst verschenen vonnis. Per persoon werden de volgende gegevens verwerkt:
- Nummer van het Staatsblad;
- Dag en datum van het Staatsblad;
- Paginanummer waarop het vonnis is verschenen;
- Naam en voornamen der veroordeelde;
- Geboorteplaats en datum;
- Woonplaats der gemeente en adres;
- Beroep der veroordeelde, naargelang het Staatsblad dit meedeelde;
- Jaartal waarin het vonnis werd uitgesproken;
- De Krijgsraad of Krijgsrechtbank waar de veroordeelde werd berecht;
- De strafmaat die uitgesproken werd, of de sanctie die werd opgelegd;
- Basis der veroordeling.
De conclusie werd opgedeeld in een luik dat dieper ingaat op de collaboratie binnen de 10 gemeenten en dus een beeld geeft per gemeente. Daarnaast werd ook een globale vergelijking opgemaakt op basis van de gegevens voor de 10 gemeenten samen. Die onderzoeksresultaten worden hieronder graag met u gedeeld.
|
Dankwoord
Mijn welgemeende dank gaat uit naar:
|
|
Een beeld per gemeente
Onderliggende verhoudingen tussen de 10 gemeenten in de regio
Aantal veroordelingen in de regio Zuiderkempen
In totaal werden er binnen de 10 bovenvermelde gemeenten 722 personen veroordeeld wegens collaboratie.
Aantal veroordeelden volgens gemeente (percentage volgens aantal in de regio)
In totaal werden er binnen de 10 bovenvermelde gemeenten 722 personen veroordeeld wegens collaboratie.
Aantal veroordeelden volgens gemeente (percentage volgens aantal in de regio)
Aantal veroordeelde mannen
In totaal werden er 576 mannen veroordeeld.
Percentsgewijs volgens gemeente
Aantal veroordeelde vrouwen
In totaal werden er 146 vrouwen veroordeeld.
Percentsgewijs volgens gemeente
Leeftijdscategorieën veroordeelde collaborateurs in de regio Zuiderkempen
Aantal veroordeelden volgens grootte (percentsgewijs volgens regio)
Aantal veroordeelden volgens grootte (percentagegewijs volgens gemeente)
70 jarigen: In totaal werden er 6 collaborateurs veroordeeld in de categorie 70-jarigen.
60 jarigen: In totaal werden er 27 collaborateurs veroordeeld in de categorie 60-jarigen.
50 jarigen: In totaal werden er 67 collaborateurs veroordeeld in de categorie 50-jarigen.
40 jarigen: In totaal werden er 156 collaborateurs veroordeeld in de categorie 40-jarigen.
30 jarigen: In totaal werden er 171 collaborateurs veroordeeld in de categorie 30-jarigen.
20 jarigen: In totaal werden er 276 collaborateurs veroordeeld in de categorie 20-jarigen.
10 jarigen: In totaal werden er 19 collaborateurs veroordeeld in de categorie 10-jarigen.
Bevolkingsaantallen in de regio
De geboortecijfers
Percentsgewijze weergave van de veroordeelden geboren volgens gemeente
Woonplaats
Percentsgewijze weergave van de veroordeelden volgens gemeente
Veroordelingen in de hele regio
Strafmaat en sancties
Collaborateurs veroordeeld met een strafmaat (gevangenisstraf)
Volgens aantallen (percentsgewijs volgens gemeente)
Collaborateurs gestraft met een sanctie (geen gevangenisstraf)
Volgens aantallen (percentagegewijs volgens gemeente)
Strafrechtbanken
De verschillende strafrechtbanken waar de collaborateurs in de regio werden berecht
Aantallen (percentsgewijs volgens regio)
Jaartal der veroordelingen
Percentsgewijs volgens regio
Basis der veroordelingen in de hele regio
Samenvatting van alle vergrijpen uit de regio
Omdat niet elk vergrijp terugkomt in alle 10 gemeenten, kan enkel een totaalstand van de basis der veroordelingen worden weergegeven.
Aantallen en percentage volgens gemeente
